Hoe ziet het Afrikamuseum in Tervuren er nu uit?(april 2019)

De reuzegrote Côte d’Or olifant bij de ingang. De geheimzinnige, donkere vitrines met opgezette dieren. Het uitgestrekte park met vraatzuchtige karpers in de vijvers. Dat is wat ik me uit mijn kindertijd herinner van het Afrikamuseum in Tervuren. Dus ik ben reuzebenieuwd naar hoe het museum er nu, in april 2019, uitziet na de renovatie. En of het de moeite loont om ernaar toe te gaan.

tervuren_afrikamuseum de voormalige hoofdingang van het Afrikamuseum, aan de steenweg

Andere ingang

Eerlijk is eerlijk: ik was een beetje teleurgesteld toen ik merkt dat dat de majestueuze ingangsdeur niet meer als zodanig functioneert. We worden verwezen naar de zijkant, waar het spraakmakende glazen onthaalpaviljoen van architect Stéphane Beel staat te blinken in de zon. Moderne glazen kubus en historisch bouwwerk naast en tegenover elkaar. Tervuren_afrikamuseum

De voorgeschiedenis

Het museum kwam er eigenlijk door de wereldtentoonstelling van 1897 in Brussel. Toen pronkte Leopold II met objecten en kunst uit de Belgische kolonie Congo in het Koloniënpaleis in Tervuren. Iedereen kent ondertussen het beschamende verhaal van het Afrikaanse ‘kijkdorp’ dat er werd nagebouwd.  Met een bordje erbij dat waarschuwde om de bewoners niet te voederen. En van de 7 Congolese inwoners die er overleden van de kou…

Na de wereldtentoonstelling werd de tijdelijke expo permanent. Het Koloniënpaleis bleek al snel te klein en Leopold II liet een nieuw, reusachtig museum bouwen dat zijn opvolger Albert I in 1910 opende. Naast een museum was de instelling ook een wetenschappelijk instituut. En het park errond was – en is nog steeds- prachtig!

afrikamuseum_tervuren Het Afrikamuseum, majestueus als een paleis.

afrikamuseum_tervuren Op de eerste zonnige dagen in de lente kan je nu half Brussel rond de vijvers in het park van Tervuren vinden. Niet zo verwonderlijk, want je maakt er ook heerlijke wandelingen in het aangrenzende Zoniënwoud. Maar … terug naar de ingang van het museum.

In 2013 ging het ondertussen als ‘fout’ beschouwde museum dicht voor een grondige restauratie en renovatie. Er werd ook opnieuw nagedacht over de opstelling van de collectie. Want oorspronkelijk was het eigenlijk niets minder dan een propagandamachine voor koning Leopold II en zijn koloniale politiek. Het toonde aan dat de kolonisering beschaving had gebracht in het primitieve Afrika.

Het museum kreeg naast een make-over ook een nieuw apart onthaalgebouw – zoals je hierboven al zag. Alle extra-functies zoals onthaal, lockers, museumshop en restaurant zijn daar gesitueerd zodat er in het museum zelf meer ruimte is voor de permanente collectie.

Op 8 december 2018 openden de deuren van het vernieuwde museum. En echt, er is een toeloop van bezoekers. Wij werden twee keer afgeschrikt door de lange rij wachtenden bij de ingang. Geduld is niet mijn sterkste kant, dus we gingen telkens terug naar huis. Maar de derde keer konden we dan toch naar binnen zonder aanschuiven .

Ondergrondse verbinding

Via een ondergrondse galerij zijn het onthaalpaviljoen en het museum met elkaar verbonden. De trap naar de galerij is vrij lang en steil. Ik had niet direct zin om vanuit het lichte, moderne paviljoen naar beneden af te dalen. Geef mij maar een bovengrondse ingang. Maar misschien had dat ook te maken met het feit dat we aan de kassa in het Frans werden verder geholpen, zelfs toen we Nederlands praatten. Bevreemdend. Niet echt een welkom-gevoel.

afrikamuseum_tervuren

Architect Stéphane Beel zegt dat hij met opzet een fysieke afstand heeft gecreëerd tussen het hedendaags paviljoen en het historische museumgebouw, zodat er ook een mentale afstand wordt gecreëerd tegenover het verleden. De ondergrondse verbinding staat hiervoor symbool. Je vindt er een kleine tentoonstellingszaal waarin de geschiedenis van het museum kritisch belicht wordt. Want ook nu nog roept het museum een beladen periode in de Belgisch-Congolese geschiedenis op.

afrikamuseum_tervuren het ondergrondse zaaltje met museumobjecten uit het verleden

Alles gaat voorbij behalve het verleden

Regelmatig duikt in België de vraag op om verheerlijkende standbeelden van en verwijzingen naar Leopold II te verwijderen. Hij heeft beslist een aantal fraaie bouwwerken laten uitvoeren in België, maar ondertussen ging het er allemaal niet zo respectvol aan toe in Belgisch Congo. Of in Rwanda en Burundi. En dat is nog zacht uitgedrukt. Er werden door Leopold II en tijdens de koloniale periode ontzettende wreedheden begaan. België sleurt wat dat betreft een zware erfenis mee.

Deze week nog verontschuldigde Premier Michel zich in naam van de Belgische regering tegenover alle metissen (kinderen van een Belgische koloniaal en een inheemse vrouw). De Belgische staat nam die kinderen systematisch bij de moeder weg en stuurde ze naar weeshuizen of adoptieouders in België.

Het Afrikamuseum in Tervuren bij de beroemde prauw van 22 meter

Combinatie van geologie, biologie, etnografie en geschiedenis

Via de ondergrondse gang belanden we dus in het museum zelf. De permanente collectie omvat een massa etnografische Afrikaanse objecten. Een heleboel daarvan komen uit het vroegere Belgisch Congo. In de zalen over rituelen en ceremonies, talen, muziek en kunst krijg ik nog steeds een beetje de indruk dat ik naar exotische rariteiten sta te kijken. Hoe mooi ze ook zijn.

Het Afrikamuseum in Tervuren Kleurige stoffen, met patronen die wensen uitdrukken

afrikamuseum_tervuren

Het Afrikamuseum in Tervuren Biezondere trommels

Het Afrikamuseum in Tervuren

Toch een beetje cliché: de reuze-tamtam

Het Afrikamuseum in Tervuren De maskers uit het bezoek in mijn kindertijd, maar nu wel afgestoft.

Boeiend is wel dat je via moderne technieken een aantal zaken van dichtbij kan beleven. Zo kan je testen of je het verschil hoort tussen de stijgende of dalende tonen van de lettergrepen van het Lingala. Omdat Afrikaanse talen vooral toontalen zijn, is de betekenis van een woord totaal verschillend afhankelijk van de toon van de lettergrepen. Leuk om uit te proberen. afrikamuseum_tervuren

Moderne bezoekersbegeleiding

Ik grijp gretig naar de gratis audiogidsen voor bezoekers. De koptelefoons hangen op te laden in een kastje bij de eerste zaal. Ik sta te trappelen om het museum te verkennen, dus ik lees de instructies maar half. Eén keer in de zaal, blijkt dat ik geen automatische uitleg hoor als ik voor één van de met een pictogram aangeduide kasten sta. Ik ga terug en probeer nog drie andere koptelefoons. Slechts eentje werkt. Niet eens goed. Want waar ik ook wandel door het museum, ik krijg altijd hetzelfde tekstje te horen! Jammer. Want daardoor gaat er veel inhoud verloren. Geef mij maar een gewone audiogids met nummertjes die je zelf moet intikken!  Ik dwaal zonder koptelefoon verder door de reusachtige ruimtes.

Imposant paleisinterieur

En ik begrijp waarom dit museum beschermd is als monument en landschap. De marmeren en houten vloeren ogen rijkelijk, de muren zijn getooid met prachtig geschilderde taferelen en decoraties. En met reusachtige kaarten van Afrika in delicate kleuren. Zelfs de vitrinekasten zijn ter plekke gerestaureerd omdat ze geklasseerd zijn, en ook het originele meubilair is beschermd.

Het Afrikamuseum in Tervuren

Het Afrikamuseum in Tervuren Naar zo’n kaart kan ik wel uren kijken!

Het Afrikamuseum in Tervuren

Maar het is ook een extra- uitdaging voor het nieuwe museum, dit geklasseerde pronk-interieur. Dat merk ik in de oude inkomhal. Daar staan door Monumentenzorg beschermde beelden: Europese ‘heiligen’ die naakte Afrikanen de beschaving brengen. Ze mogen niet verwijderd worden. Er worden werken van Afrikaanse kunstenaars tegenover gesteld. En het beeld van Leopold II is vervangen door een Afrikaans kunstwerk. Maar of  dit voldoende is ?

Het afrikamuseum in Tervuren

Landschappen, dieren en mineralen

Naast de grote rotonde vind je de zalen die verwijzen naar de natuurlijke rijkdommen van Afrika: de landschappen en dieren, de grondstoffen, de mineralen, … Mooi gedaan, maar zeker bij de dieren heb ik het gevoel dat er niet veel veranderd is sinds mijn kindertijd. De typische opgezette olifant, de zebra’s, de okapi’s… Het afrikamuseum in Tervuren

Het Afrikamuseum in Tervuren Kopererts in het mineralenkabinet
afrikamuseum_tervuren Bij de natuurlijke rijkdommen: stalen van tropisch hardhout

het Afrikamuseum in Tervuren

Met gemengde gevoelens verlaat ik het museum. Het is beslist opgeknapt: het interieur is opgefrist en veel lichter dan vroeger. De oude kasten hebben charme, de restaureerde muurschilderingen zijn prachtig. Er is meer aandacht voor beleving, maar als er veel volk is, is het lang aanschuiven om de VR-brillen te lenen of de digitale animaties te zien. De audiogidsen werken niet. Een aantal vitrines zijn leeg of rommelig. De collectie weerspiegelt soms toch nog heel sterk het stereotype beeld van Afrika. Gelukkig zijn er aanvullingen over de koloniale geschiedenis en de onafhankelijkheid. En bij de Afrikaanse diaspora sinds 1950 had ik tevoren nog nooit stilgestaan. Maar ik had toch meer info verwacht over het hedendaagse Afrika. Of op een andere manier. Je merkt overal nog dat de unieke museumcollectie voor een groot deel bestaat uit koloniaal erfgoed.

Ook leuk om lezen:

Het Afrikamuseum in Tervuren afrikamuseum_tervuren Openingsuren Afrikamuseum Tervuren

24 thoughts on “Hoe ziet het Afrikamuseum in Tervuren er nu uit?(april 2019)

  1. Volgens mij ben ik er heel vroeger eena geweest. Toch gaaf om weer eens naar toe te gaan. Leuk dat je hier over schrijft, mooie foto’s ook. 📸👌

      1. Een weekendje ertussenuit samen met mijn moeder aan het bos in Tervuren. Van het museum hebben we toen ook zo genoten.

  2. Ik krijg het vermoeden dat vooral het gebouw zelf mij het meest zal bekoren… komt zeker op het must visit lijstje.

  3. Ik ben er ook als kind geweest en herinner me vooral de olifant en het gigantische park. Jammer dat de aanpak ook vandaag nog erg ‘koloniaal’ is, maar ik wil het wel graag eens met mijn eigen ogen zien. Komt op het verlanglijstje 😊

  4. Het lijkt me ook heel moeilijk om in deze tijd een goed evenwicht te vinden in een expositie over de koloniale tijd in zo’n megalomaan gebouw met een beladen historie.

  5. Damn, dat ondergrondse zaaltje met objecten uit het verleden hebben wij precies gemist! Ik vond het daar in de kelder dan ook redelijk onduidelijk allemaal; de prauw staat daar wat verloren in de gang en dan kwamen we in een ruimte met allerlei info over de collecties, maar die beelden van op jouw foto hebben wij dus compleet gemist!
    Ook wij hadden problemen met de audiogids, al vond ik er uiteindelijk eentje die werkte. En in die ronde zaal vond ik het bekijken van die oude beelden net zeer interessant; als ze die ook hadden weggehaald had het naar mijn aanvoelen geleken of we die zwarte bladzijden uit onze geschiedenis te veel hadden willen verstoppen.
    Ik vond het museum over het algemeen een beetje te algemeen: Centraal-Afrika op één hoop gegooid. Ik weet het niet. Ik wil graag nog een keer teruggaan en alles op mijn gemak doen, zeker de talenzaal vond ik mega-interessant, maar mijn gezelschap dan weer iets minder.

    1. De kelderruimte nodigt ook niet echt uit om er lang te blijven rondhangen. Is idd onduidelijk.
      Met die werkende audiogids zal het ook al beter geweest zijn, denk ik. En ik vond de talenzaal ook heel boeiend. Veel nieuwe info en via verschillende media en op een interactieve manier gebracht!
      Groetjes!

Altijd fijn om je reactie te lezen: