Soms brengt een plek je in één tel naar een andere tijd. Dat overkwam ons tijdens een uitstap in het Scheldeland, bij een bezoek aan het Fort van Liezele. Vanaf het moment dat je de zware stalen poort binnengaat en je eigen voetstappen hoort weergalmen in de lange, kille, spaarzaam verlichte gang, keer je honderd jaar terug in de tijd. Maar wat op het eerste gezicht een goed verborgen vergeten bunker lijkt, blijkt een levendig museum te zijn vol humor, boeiende geschiedenis en verrassende anekdotes. Ideaal om te combineren met een picknick en een frisse fietstocht langs de Schelde! Beton, buskruit en buitenlucht.
De entrée
Beschermd door een brede gracht en de drassige bossen in Liezele Broek bij Puurs- Sint Amands, verbergt zich half onder de grond het reusachtige fort Liezele. Perfect bereikbaar via het uitgebreide fietsnetwerk van het Scheldeland en de provincie Antwerpen, en voor wie met de auto komt is er ook een handig parkeerterrein. In enkele minuten wandel je door het groen naar de centrale ingang van het fort, begeleid door vogelgekwetter en het zacht geritsel van bladeren in de wind.
Onder het witgeschilderde gewelf van de ingang wacht ons een zware metalen poort. En een andere wereld. De sfeer verandert abrupt: kilte overvalt ons, er is alleen maar kunstlicht en om ons heen hangt de geur van vochtige stenen en roest .
Een betonnen reus met een verhaal
Fort Liezele werd rond1908 gebouwd als onderdeel van de tweede verdedigingsgordel rond Antwerpen. Beton (33.500 kubieke meter) , staal, dikke muren — de hele mikmak.
In het fort kom je heel wat te weten over de bouw van het fort en wat er aan voorafging. Het kersverse landje België was na 1830 als de dood dat het terug onder de voet zou gelopen worden door de omliggende grootmachten. Om strategische en politiek-economische redenen koos het ervoor om de verdediging te centraliseren rond het paradepaardje Antwerpen -de militaire ‘hoofdstad’ van België. Daarvoor was een fortengordel rondom de stad nodig. Het was de tijd van ‘De loteling’ (Hendrik Conscience): jonge mannen gingen naar de loting om te weten of ze militaire dienst moesten vervullen. Wie een laag nummer trok, kon er niet onderuit – tenzij hij geld had – en moest voor een jaar naar het leger voor opleiding. Daarna moesten de rekruten zich 6 tot 8 jaar ter beschikking houden voor militaire dienst.
Tijdens de tweede helft van de 19de eeuw veranderden de militaire technieken echter razendsnel: de artillerie kreeg een groter bereik en kon de bakstenen muren van de eerste fortengordel in een vingerknip verpulveren. Vandaar de nood aan een tweede fortengordel, op grotere afstand van het stadscentrum, in beton en staal deze keer. Het Fort Liezele was nog maar nauwelijks af (1913) toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Meer hierover.
Interessante constructie
De indeling van het fort leer je kennen op verschillende manieren: door er rond te lopen, plannen te bekijken, maar het leukst zijn de interactieve touch screens. Zo krijgen we een overzicht van de verschillende ruimtes en de manier waarop het fort is ingedeeld. We raden wie welke locatie toegewezen kreeg in de betonnen vesting (de gewone soldaten, de commandopost, de aalmoezenier,..) en ontdekken wat de veiligste en gevaarlijkste plekken waren. We kiezen virtueel welke munitie waar wordt opgesteld.
Het fortleven
Er leefden zo’n 400 soldaten in het fort. Voor die tijd was het leven er best ok. Comfort was er niet echt, maar de slaapvoorzieningen en soldatenkost zouden best te pruimen geweest zijn voor het garnizoen.
We horen allerlei leuke details over het leven in het fort. Zo droegen soldaten witte werkkledij, zodat ze meteen zagen of ze buskruit gemorst hadden. Zwart poeder op wit pak? Foutje. En dat kon je duur komen te staan. Veiligheid ging nu eenmaal boven stijl. En aan hun voeten droegen ze sandalen die met doeken omwikkeld waren, zodat de gespijkerde zolen zeker geen vonken konden veroorzaken. Licht ontvlambaar wereldje, daar. Ook met olielampen moest er voorzichtig worden omgesprongen: de kruitmagazijnen werden verlicht via lichtweerkaatsing vanuit de gang.
We dwalen door het fort, dat veel groter is dan de begroeide heuvel aan de buitenkant laat vermoeden. Geboeid bezoeken we :
-
de slaapzalen, waar rijen houten britsen herinneren aan nachten vol gesnurk en heimwee;
-
de munitiekamers, met dikke wanden en smalle nissen waar tonnen buskruit lagen opgeslagen;
-
de commandopost, waar de beslissingen vielen – en waarschijnlijk ook de koppen, als iets misliep;
-
de ziekenzaal, met ijzeren bedden en een sfeer die je plots rechtop doet lopen;
-
en de observatiekoepels, van waaruit men urenlang de horizon afspeurde naar… iets wat gelukkig meestal niet kwam.
Geslaagd verdedigingsbolwerk?
Natuurlijk komt ook de periode van de Eerste Wereldoorlog en hoe het fort die doorkwam, uitgebreid aan bod.
Ik lees over de Slag der Zilveren Helmen, en hoor in mijn hoofd de verhalen die mijn grootouders overgeleverd kregen van hun ouders. Diest, Aarschot, Leuven, … ze lijken plots vlakbij de fortengordel te liggen. De schrikwekkende wreedheden en angsten, het op de vlucht zijn, het voedseltekort en het smokkelen,…het zijn jammer genoeg verhalen van alle tijden.
En wat gebeurde er in en met het fort? En met de mensen in de buurt? Dat wordt uitgebreid getoond en toegelicht. Maar daarvoor moet je naar Liezele. Eén ding kan ik nog verklappen: er stierf slechts één soldaat in Fort Liezele. Op de binnenkoer. Maar de omliggende dorpen werden allemaal platgebrand. En niet door de vijand.
Slapen in het fort
En dan is er nog een fijne extra: je kunt overnachten in het fort. Ja, echt. Niet in een hotel in de buurt, maar tussen diezelfde dikke muren waar ooit wacht gelopen werd. Vandaag zijn enkele zalen omgebouwd tot familiekamers voor de B&B Erfgoedlogies Fort Liezele. Verwacht geen roomservice of pastelkleurige dekbedden. Wel een continentaal ontbijt, WIFI, een terras en een bar. En rust. Stilte. En een beetje spanning. Want wat als het licht ’s nachts flikkert?
Doen in de buurt:
Het fort is het hoogtepunt, maar de streek rond Puurs/Bornem is het perfecte decor. Rustig, groen, met genoeg afwisseling om een weekend vol te plannen zonder je ooit te moeten haasten.
Denk aan de Scheldedijk – met het veer van ‘Stille Waters’ – , waar je heerlijk kan fietsen. Verderop ligt, verborgen in het groen, het kasteel van Bornem, ooit de thuis van Marnix van Sint Aldegonde. 107 kamers telt het, en het is nog steeds privébezit. Tijdens de zomer kan je het na reservatie bezoeken. Statige torens, een eindeloze oprijlaan en een pracht van een slotgracht. Het zicht vanaf de oever alleen is al de moeite.
En in Puurs stap je op de stoomtrein Dendermonde-Puurs. Alles sist, fluit en rammelt. Een ritje uit de oude doos, compleet met houten bankjes en vriendelijke conducteurs in uniform. Het ruikt er naar steenkool en kinderdromen. Perfect voor wie zijn innerlijke treinliefhebber een plezier wil doen — en wie houdt van het soort nostalgie waarbij je vanzelf glimlacht.
Tot slot: Fort Liezele en regio
Voor ons was het Fort van Liezele een ontdekking Omdat het fort met zijn museum je niet alleen terugvoert in de tijd, maar je er ook middenin zet. Je ervaart het met je hele lijf. De kou. De stilte. Het gewicht van de geschiedenis op je schouders, zonder dat het zwaar of stoffig aanvoelt. Vanop afstand lijkt het fort op een met gras overgroeid hobbelveld. Maar eenmaal dichterbij ontdek je een imposant, mysterieus bouwwerk waar ooit honderden soldaten paraat stonden om Antwerpen – en België – te verdedigen.
En de regio? Die houdt de boel in balans. Met water en groen. Kastelen en koeien. Stoom en stilte. En hier en daar een vergeten café achter de dijk, in seventies style.
Praktische info
- Fort van Liezele: Een bezoek duurt gemakkelijk twee uur. Tickets: 12 euro/volw audiogids incl, museumpas: gratis. Openingsuren: dagelijks van 10 tot 17 uur, behalve op dinsdag.
- Stoomtrein Scheldeland: rijdt uit tijdens de zomermaanden juli en augustus. Check de ritten hier. Tickets: 15 euro/volw.
- Kasteel van Bornem: Bezoek van 1 april tot 30 september en tijdens de schoolvakanties op vrijdag, zaterdag, zondag en maandag van 13 – 17:00u. Uitsluitend toegankelijk met gids
Reservatie is aanbevolen. Tickets: 15 euro/volw.
Ook leuk om te lezen:
- Op theevisite in Huis Beaucarne
- Wandelen langs windmolens in de Vlaamse Ardennen
- Op jacht naar stadspaleizen in Gent
- De natuurpracht van de Fondry des Chiens
- Luilekker genieten in Damme
- 8x fotogenieke plekken in Namen
- Architectuur spotten in Luik
- Fietsen langs en door het water in Bokrijk
- Logeren in een oude sigarenfabriek
Zo dicht bij Zeeland en er nog nooit van gehoord! Maar nu dus wel dankzij jullie.
Voor ons ook een ontdekking op het moment dat we in Bornem waren😊!