Binnengluren in het art nouveau-paleisje van baron Solvay (Brussel)

Stel: het is 1894 en je bent de zoon van een rijke, invloedrijke Belgische industrieel. En: je wil je toekomstige bruid, naast je zomerkasteel in La Hulpe, nog een prestigieus winterverblijf in de stad schenken. Plus: bij je vrienden van de vrijmetselaarsloge Amis Philantropes leer je een jonge avant-garde architect kennen. Wie laat je dan je huis bouwen?

Dat is de ontstaansgeschiedenis van het art nouveau-Hotel Solvay in Brussel. Van onder tot boven door architect Victor Horta ontworpen. Voor Armand Solvay, oudste zoon van Ernest Solvay. En af en toe is het stadspaleisje uitzonderlijk en op afspraak te bezoeken. Een absolute aanrader! Ik ging dus even binnengluren in het art nouveau-paleisje van baron Solvay…

Maar bereid je hierop voor:

Art nouveau-paleis Solvay bezoeken

Het huis is vandaag privé-eigendom van de familie Wittamer. Couturehuis Wittamer is nog maar de tweede eigenaar na de familie Solvay. Daardoor is bijna alles in het huis bewaard gebleven. En anders is het minutieus gerestaureerd, zoals de prachtige glasramen van de lichtstraat. Die raakte immers beschadigd tijdens de oorlog.

De woning wordt alleen nog voor exclusieve ontvangsten gebruikt. Te mooi om in te wonen – tja, dat is een minder leuk detail voor eigenaars van geklasseerd Unesco-erfgoed. De familie Wittamer gebruikt alleen de vroegere personeelsruimte in het koetshuis achter in de tuin als kantoor. Want bijna alles in de woning zelf is kwetsbaar kostbaar. Er zijn overal dure en zeldzame materialen. Horta hield van glas, ijzer, natuursteen en combineerde massa’s exotische houtsoorten. En hij kreeg in het begin van de 20ste eeuw volledig carte blanche van opdrachtgever Armand Solvay. Niemand wist hoeveel het stulpje zou gaan kosten.  Maar dat was niet belangrijk. Als het maar modern en prestigieus was. De rekening werd met de glimlach betaald…De ideale speeltuin dus voor Horta. En daar kunnen we nu nog van genieten!

Beschermd monument

Maar daardoor zijn de ‘maatregelen’ bij het bezoek ook tamelijk streng:

-Foto’s nemen is verboden (werd me gezegd terwijl ik bovenstaande foto van mijn voeten nam).

-Alle apparatuur en tassen worden in een kamer opgeborgen. Zelfs mijn handtas mag ik niet meenemen. Je kan met tassen en rugzakken de muurschilderingen of het meubilair immers beschadigen.

-Het is verplicht om beschermhoesjes aan te trekken over je schoenen.

-Bij het bestijgen van de trap lopen we op de marmeren rand op een rijtje achter elkaar. NAAST de dure originele traploper, zodat die niet slijt  – een beetje vreemd zicht :).

-Langs de muurkant van de trap lopen is verboden, want de wrijving kan de prachtige gerestaureerde muurschilderingen in warme perziktinten beschadigen.

-Achter ons worden telkens de deuren van de vorige kamer angstvallig gesloten.

-De tijd is beperkt. Het totale bezoek duurt maar een uurtje.

Maar dat is het helemaal waard. Want wat een allround-kunstenaar was die Horta toch!

Het hotel Solvay

Het woordje ‘hotel’ wordt hier nog in zijn oude betekenis gebruikt. ‘Hotel’ betekende vroeger immers: “tijdelijke of permanente verblijfplaats van een aanzienlijk persoon in de stad”. Later veranderde dit in: “grote prestigieuze gemeubileerde woning”. Horta ontwierp een aantal van deze luxueuze ’townhouses’ voor de bourgeoisie. Zij verbleven hier alleen in de winter. Tijdens de zomer logeerden zij immers in hun buitenhuizen op het platteland.

In het begin van de 20ste eeuw was de straatkant ook de ‘mooie’ kant van het huis. Aan de tuinkant lagen de kinderkamers, de keuken, de ontbijtkamer, de vertrekken voor het personeel. Dat is nu wel even anders. Maar toen had je ook nog geen auto’s die langs de mooie lanen hun uitlaatgassen de lucht in spuwden…

Veel volk in huis

Het Solvayhuis telt 5 verdiepingen van ong 20m lang en 15m diep. Plaats zat dus voor het 5 personen tellende gezin van Armand Solvay!

Maar natuurlijk waren er ook nog de 8 à 12 personeelsleden die inwoonden. Op de bovenverdieping, onder de tochtige pannen. Het huis was zo gebouwd dat personeel en bewoners elkaar nooit hoefden te kruisen. Het personeel had een eigen dienstingang, een eigen trap en zelfs een lift. Omdat ze zo vaak alle verdiepingen moesten afrennen. En het eten natuurlijk warm in de ontvangstruimte of op de privé-verdiepingen moesten krijgen.

Statige aankomst in de hal

Aan de grote toegangsdeur zie je direct dat bezoek hier nooit te voet arriveerde. De koets reed tot in de hal. Daar stapten de gasten uit (Horta voorzag er zelfs twee verwarmingselementen tegen de kilte) en dan reed de koets verder de tuin in naar het koetshuis.

Op de gelijkvloerse verdieping is er dus de inkomhal, daarna krijg je de indrukwekkende ontvangstruimte op de 1ste verdieping. De ‘bel-étage’ lag in die tijd altijd boven het straatniveau, zodat er geen inkijk was. En je vanop het balkon kon neerkijken op de wandelaars op straat.  Op de verdiepingen daarboven lagen de privé-vertrekken van de familie en helemaal bovenaan dus de bediendenkamers.

…en zijn architect: Victor Horta

Horta heeft werkelijk alles in het Solvayhuis ontworpen en uitgekozen: de structuur en de originele indeling, de deuren en ramen (vaak gebogen en met uniek glaswerk), het smeedwerk, de trapleuningen, de kasten, de trappen, de marmeren of houten ingelegde vloeren, de lamparmaturen in bloemmotief, de tapijten, de deurklinken, de radiatoren en het luchtcirculatiesysteem, de decoratie van muurschilderingen, plafondstucwerk, mozaïeken, zelfs tot het huisnummer toe… ongelooflijk!

Een art-nouveau paleisje als totaalkunstwerk

Victor Horta beschouwde een woning als een totaalkunstwerk.  Alles hangt volgens hem samen: architectuur, structuur en decoratie. Maar uniek aan Horta is dat hij ook aandacht heeft voor de interactie tussen mens en woning. Hij wilde via de architectuur de menselijke vitaliteit vergroten. Yolande Oostens-Wittamer zegt hierover dat de levenskwaliteit in het Solvayhuis heel hoog was. En dat dit niet alleen te maken had met de visuele schoonheid van de decoratie. Als kind ervaarde zij dagelijks hoeveel energie het huis leek over te brengen op zijn bewoners.

En dat is niet toevallig. Horta probeert op allerlei manieren dynamiek en leven in de woning te brengen.

Dit doet hij door ruim te voorzien in:

• licht
• lucht
• goed geproportioneerde ruimtes.

In plaats van de traditionele ingesloten trapkoker, plaatst hij een open trap in het hart van het huis. Licht valt rijkelijk binnen langs ramen in voor- en achtergevel, maar ook door de prachtige centrale lichtkoepels en via de wintertuin. Muren worden vervangen door een staalstructuur met beweegbare glazen panelen of deuren. Het hele huis baadt in licht en ruimte.

Licht en leven

Je voelt de dynamiek, de aanzet tot beweging en leven, perfect werken in het Solvayhuis. De inkomhal heeft een lager plafond, maar het licht dat binnenvalt vanaf de bovenverdieping en het prachtige schilderij van Theo Van Rijsselberghe dat je op de overloop ziet, trekken je vanzelf de trap op. De hoogte van de treden is zo gekozen dat je die ook moeiteloos beklimt. De leuningen krullen als slingerplanten naar boven en uit de metalen steunpilaren lijken mondgeblazen bloemen in glas te groeien. Op de muren van de volgende verdieping nodigen prachtig geschilderde arabesken je uit om verder te gaan. Het hele huis straalt ‘living nature’ uit. Het ritme van rechte en gebogen lijnen, van kleuren en natuurlijke materialen gidst je het huis binnen.

Strakke richtlijnen

Horta zelf was een perfectionist, veranderde ontelbare keren de plannen en werkte vaak halve nachten door. Maar ook voor zijn personeel was hij veeleisend. Werkuren van 12u per dag waren geen uitzondering. En de schilders die de organische motieven op het plafond penseelden, waren bij contract verplicht om voor 21u te gaan slapen. En … ze mochten niet drinken, zodat ze met vaste hand mooie rechte lijnen konden aanbrengen op de plafonds!

Details om niet meer te vergeten

Welke leuke details bleven me verder bij?

• de prachtige ramen van de wintertuin (die zelfs in kipstand konden gezet worden bij warm weer)
• de 400 mondgeblazen Val Saint Lambert bloemen-lampjes
• de mogelijkheid om biljartkamer, eetkamer, salon en muziekkamer tot één grote ontvangstruimte om te toveren
• de harmonische combinatie van warme en koude kleuren
• de ronde vestiairedeur gemaakt uit drie soorten mahoniehout
• de ingebouwde handdoekwarmer in een badkamerkast
• de ingebouwde wastafelkommen die kantelen zodat er geen gaatje voor de afloop nodig is

…en zo gaat het maar door:

• de overeenkomst tussen de plafondschilderingen en de motieven op het tapijt of de inlegvloer
• het in delfts blauw beschilderde toilet opgeborgen in een mahoniehouten kast
• de verschillende soorten uniek geribbeld en gekleurd Amerikaans glas (1 glasruitje kostte zoveel als 6 maanden vakantie)
• de hiërarchie binnen het gezin die weerspiegeld werd in het huis: de oudste kinderen kregen een kamer vooraan, de jongste achteraan, met een andere kwaliteit van de vloer
• de mozaïeken tegen het plafond ( met ingebouwd verwarmingselement om condensatie tegen te gaan)

Van rijk naar arm

En het feit dat tijdens de oorlog zelfs de familie Solvay het reusachtige herenhuis niet verwarmd kon krijgen. Wegens tekort aan kolen. Mevrouw Solvay had nog maar 1 bediende in huis en ze leefden samen in de keuken in het souterrain. Of hoe relatief rijkdom en glorie zijn…

Maar dankzij de familie Wittamer bleef deze opmerkelijke art nouveau-parel toch bewaard. En hoe :

“Beau pour les yeux

grand pour l’esprit

satisfaisant pour le coeur” (het credo van Victor Horta)

 

NB. Wij boekten de rondleiding via Explore Brussels.Er worden in de loop van 2018 nog een hele reeks fijne bezoeken georganiseerd. Zoals die op 2 juni aan Hotel Tassel.  Of voor andere tripjes: check Horta Inside Out . En hier meer over wandelingen op eigen houtje. Altijd leuk om ook in eigen land op stap te gaan!

UPDATE januari 2021: vanaf 23 januari 2021 wordt het Hotel Solvay een museum dat tweemaal per week toegankelijk is voor het publiek! Je kan het interieur bewonderen op donderdag en zaterdag, de toegangsprijs is 16 euro. Tevoren waren er alleen privé-bezoeken mogelijk.

Lees ook:

•  Het unieke Hortamuseum, in Victor Horta’s eigen huis
•  De mooiste art nouveau-wintertuin van België
• Diamant Palace in St.-Gillis: vervlogen glitter en glamour
• Licht,luxe en elegantie in de modernistische Villa Cavrois
• Mix Brussels: ontspannen in golden sixties-architectuur
• Op kasteelbezoek in Laarne
• Uit-tip: decoratieve kunst in art deco-villa Empain te Brussel