Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn

Je neemt steen, hout en beton en hiermee bouw je huizen en paleizen. Dat is constructie. Inventiviteit aan het werk. Maar plots raak je mijn hart, je doet me goed, je maakt me gelukkig en ik zeg: ‘Dit is schoonheid’. Dat is Architectuur. Kunst aan het werk.”

Aan deze uitspraak van Le Corbusier dacht ik toen ik enkele weken geleden rondwandelde in Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn.

berlijn_judischesmuseum

Jullie lazen al in mijn vorige post dat er ongelooflijk veel te zien is in Berlijn. Eén van de plekken die me altijd zullen bijblijven is zeker dit Joods museum van Daniël Libeskind (2001).

S U P E R mooi, modern gebouw, zowel binnen- als buitenkant!

Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn
Ramen als kerven in de muur

De buitenkant en het grondplan

De met ramen doorkerfde gevel aan de Lindenstrasse viel me al onmiddellijk op. Mijn nieuwsgierigheid naar het verborgen ‘binnenste’ was ook direct gewekt!  Ik las dat de vorm van het lijnenspel zou samenhangen met de straten waar oorspronkelijk Joden woonden in Berlijn. De kaart van Berlijn werd op de muren geprojecteerd en zo werd de plaats van de ramen bepaald. Biezonder!

De zigzaglijnen komen ook in het grondplan terug. Dat lijkt op een bliksemschicht. Het zou ook verwijzen naar een opengebroken, uitgerekte Davidsster. Symboliek te over dus.

Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn

Ook het feit dat dit museum onlosmakelijk verbonden is met het aanpalende, statige museum van de Duitse geschiedenis, en dat je alleen via dit laatste museum kan binnengaan, is betekenisvol.

Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn
links het museum van de Duitse geschiedenis, met rechts ertegenaan het Joods museum
Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn
atrium van het Duits museum

Het interieur

Eén keer binnen, moeten we na het heldere atrium van het Duits museum letterlijk ondergronds gaan om het Joods museum te betreden. Raar gevoel.

Beneden ontdekken we drie grote lijnen of ‘assen’ die de verschillende delen van het gebouw en van de collectie ordenen.

Drie centrale gangen

De eerste gang is de As van de Holocaust.

Daarna volg je de As van de Diaspora, die buiten eindigt in de bevreemdende Tuin van de Ballingschap.

Tenslotte kan je via een schijnbaar eindeloze trap klimmen naar de As van de Continuïteit, van de Toekomst. In dit deel vind je alles, maar dan ook ALLES over de Joodse geschiedenis en cultuur!

Pakkende installatie

Terwijl je de trap beklimt, kom je langs een lege ruimte waarvan de vloer bedekt is met 10.000 metalen plaatjes – gezichten, die individueel verschillend zijn. Het is de herdenkingsruimte Shalechet (Fallen Leaves) van de Israëlische beeldhouwer en schilder Menashe Kadishman. Als je over het kunstwerk stapt, hoor je het schrijnende geluid van de metalen plaatjes. Dat laat je niet onberoerd.

Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn
10.000 stalen gezichten

Het concept

Afwezigheid

Het Joods Museum is eigenlijk gebouwd rond het concept ‘leegte’, of zoals Libeskind het noemt: ’the void’.De leegte die de joden hebben achtergelaten in het naoorlogse Berlijn. Er zijn verschillende ‘lege’ ruimtes en hoeken in het museum. Er is zelfs een ruimte die niemand kan betreden en die als een holle ribbenkast door het gebouw slingert. Die houdt, raar genoeg, het hele gebouw overeind en geeft kracht aan de (scheve) muren errond.  ‘Afwezigheid is niet hetzelfde als vergetelheid’…

Libeskind zegt zelf:

Ik zie me niet als een vertegenwoordiger van de joden die er niet meer zijn, het enige dat ik doe is hun aanwezigheid in Berlijn verlengen.”

De uitgestrektheid van dit derde deel van het museum verrast ons – na de twee vorige, zeer begrensde Assen, is het contrast groot. Benieuwd hoe de binnenruimte eruit ziet? Totaal onoverzichtelijk, met doodlopende gangen en hoeken, met onregelmatige ramen, grote en kleine hallen of kamers… het lijkt wel een labyrinth.

Ook dit is geen toeval: de joodse geschiedenis is nooit een lange, ononderbroken rechte weg geweest. Het pad is niet makkelijk, er zijn vele doodlopende eindjes en plotse wendingen. Soms donker, soms licht. Maar ondanks alles strekt het zich verder uit.

Lijnenspel

Daarom speelt de lijn ook een belangrijke rol in de creaties van Libeskind. Zij is voor hem niet alleen een geometrisch principe in de bouwkunst, maar staat ook voor de loop van het leven en de lineaire ontwikkeling van de geschiedenis. Ze is eeuwig en mysterieus, zonder einde en zonder begin. Between the lines is het motto dat hij zijn ontwerp voor het Joods Museum meegaf. De lijnen zijn niet bedoeld als metafoor, maar moeten letterlijk worden opgevat: een lijn om langs te bewegen.

Maar zelfs zonder die theoretische achtergrond, voel je in het gebouw intuïtief aan wat de maker ervan bedoeld heeft. Indrukwekkend!

berlijn_jüdischesmuseum054

 

Ik zie onderweg ook nog een automaat met kleine kunstwerken van hedendaagse joodse kunstenaars uit Berlijn. Leuk idee. Jammer dat hij leeg is als wij het museum bezoeken.

berlijn_jüdischesmuseum073

Architect Daniel Libeskind

Om af te sluiten nog een kleine anekdote. Het ontwerp van Libeskind voor het Joods Museum haalde het slechts op het laatste nippertje. Hij was drie maanden te laat. De prijsvraag voor het museum (1989) was namelijk al afgesloten toen het bericht hem in Milaan, waar hij toen woonde, bereikte. Zijn vrouw belde de organisatie op, vroeg of hij alstublieft nog mee mocht doen en beloofde dat hij in één middag de tekeningen klaar zou hebben. Binnen de zes uur was het ontwerp, een idee waar hij al jaren mee rondliep, doorgefaxt. Dat Libeskind werd uitgekozen is een gelukkig toeval. Een joods architect voor een joods museum in een historisch beladen context…

En nu ik dit museum gezien heb, kijk ik ernaar uit om ook naar Osnabrück te gaan. Daar ontwierp Libeskind het Felix-Nussbaum-Haus (1998). Hij noemt dit zelf het Museum ohne Ausgang. Als je Nussbaums levensverhaal gelezen hebt, behoeft dit geen uitleg.

pracht van een boek!
pracht van een boek!

En als je het nog niet gelezen hebt:  Mark Schaevers schreef in 2014 het onvergetelijk mooie en meeslepende Orgelman, en werd daarvoor meer dan terecht bekroond. Hoeveel redenen zijn er nog nodig om naar Nedersaksen te rijden? 😉

 

berlijn_jüdischesmuseum114

Niet de techniek houdt een gebouw overeind, maar de sociale krachten. Wil je iets op technische wijze samenvoegen, dan is er eerst een visie nodig, een spirit.”(Walter Gropius)

Lees ook :

8 thoughts on “Between the Lines, het Joods Museum in Berlijn

  1. “Museum zonder uitgang” – Stéphane Beel heeft, maar dan ongewild, van museum M in Leuven ook zoiets gemaakt. Tussen lijnen opgesloten zitten, dat een claustrofobische belevenis. Maar het beperkt wel. Alsof het alleen maar DAT is, met het jodendom te Berlijn. Het is toch geen holocaustmuseum?

  2. Indrukwekkend net als het Holocaustmuseum (Berlijn) dat ik enkele jaren geleden bezocht en dat Primo Levi’s tamelijk nuchtere motto uit ‘Is dit een mens?’ meekreeg: ‘Het is gebeurd, en daarom kan het weer gebeuren. Dat is de kern van wat wij te zeggen hebben.’

      1. Inderdaad. Om blijvend in de herinnering van komende generaties te houden en vooral ook hoe ‘banaal dat kwaad’ (Hannah Arendt) zich kon aandienen.

Altijd fijn om je reactie te lezen: