Over een blinde hertog, zijn kasteel en de Arenbergs in Leuven

Elke dag fiets ik minstens twee keer  deze twee mannen voorbij.

En dat geldt ook voor het Arenbergkasteel, het Arenbergpark, de Arenbergbib, het Arenbergplein,… Bovendien brouwde ik tijdens mijn studies ooit mengseltjes in erlenmeyers in het Arenberginstituut (nu: kunstencentrum STUK). En woonde mijn wederhelft in de Van Arenbergstraat… Niet verwonderlijk dus dat ik nieuwsgierig was naar die Arenbergs. En naar hun prachtige kasteel in Heverlee, dat één van de historische trekpleisters van Leuven is. Een klein uitstapje en het verhaal van een blinde hertog, zijn kasteel en de Arenbergs in Leuven.

Een standbeeld

Op het plein voor het Arenbergkasteel in Heverlee spot je het beeld van Lodewijk Engelbert van Arenberg (1750-1820) en JP Minckelers (1748-1824). Beiden druk in gesprek. Over het lichtgas/steenkoolgas dat Minckelers ontdekte dankzij de sponsoring van de hertog? Of over de supermoderne heteluchtballon die ze in 1783 in het Arenbergpark lieten opstijgen en die 25 km verder in Zichem landde?

De blinde hertog

Engelbert was in elk geval een markante figuur in het geslacht van de Arenbergs. Voorbestemd om zoals zijn voorouders een belangrijke rol te spelen in het leger en als staatsman, viel zijn droom al snel in duigen. Tijdens een ongelukkig jachtpartijtje op het familielandgoed in Edingen kreeg hij hagel in het gezicht en werd blind. Net 24 – maar gelukkig al getrouwd met een goede partij :). Een leger aanvoeren was een no-go maar de erudiete en kunstminnende hertog zocht en vond een andere rol. Ondanks zijn blindheid (en de slechte wegen) reisde hij vaak per koets door Europa, begeleid door een imposante hofhouding, zoals het paste voor een heer van stand. Hij werd een belangrijke mecenas voor kunst, cultuur en wetenschappen. En voor de Leuvense universiteit in het bijzonder.

Wetenschappelijke interesse

Engelbert was enorm geboeid door de natuurwetenschappen en de industrie. Zo stimuleerde hij de mijnbouw in Vedrin en Charleroi en de ontdekking van het steenkoolgas door de Leuvense hoogleraar fysica, Jan Pieter Minkelers. Het park van Engelberts kasteel te Heverlee diende als ‘proeftuin’ voor het lanceren van heteluchtballons.

Engelbert van Arenberg zou er waarschijnlijk dus glimlachend mee ingestemd hebben dat de universiteit in de loop van de 20ste eeuw eigenaar werd van het Arenbergdomein in Heverlee. En zijn interesse voor mijnbouw werd door zijn nazaten gedeeld. Gevolg: ter gelegenheid van het adellijk huwelijk van (de met diamanten overladen) Hedwig de Ligne en Engelbert Marie van Arenberg in Brussel (1897) werd er steenkool uitgedeeld aan de bevolking. Bij wijze van traktatie. Origineel. En waarschijnlijk erg geapprecieerd door de gewone man.

De Arenbergs en het Arenbergkasteel in Heverlee

De Croÿs

Van bij het standbeeld van de Blinde Hertog voert de weg door het park omlaag naar het kasteel van Heverlee. In de 12de eeuw rees er op deze plek al een versterkte woontoren op, een donjon. De burcht en de gronden errond waren een leen van de hertog van Brabant. De 13de (tja…) leenheer raakte echter blut en moest het kasteel verkopen. De machtige adellijke familie van Croÿ(Picardië), ook al in het bezit van het hertogdom Aarschot, verwierf het kasteel in 1445. Maar vooral Willem van Croÿ (1458-1521) maakte van de burcht bij de Dijle een echt renaissance-jachtslot met brug, torens, erkers… Hij was voogd van de jonge Karel V. Toen die naar Leuven kwam studeren, leerde hij jagen en zwaardvechten in het Arenbergkasteel. Willem startte ook de bouw van een priorij (een Celestijnenklooster) waar hij zijn grafkapel wilde optrekken. Die zou nooit af raken. Want Willem stierf ‘plots’ in verdachte omstandigheden in Worms. Hij woonde er de kroning bijwoonde. Hoge bomen vangen veel wind…

De straat waaraan het kasteel ligt, heet nog altijd de ‘Willem de Croÿ-laan’. En de Celestijnenlaan tussen het kasteel en het voormalige Celestijnenklooster (nu de Campusbib Arenberg) verwijst nog steeds naar de oude priorij.

Arenbergs in Heverlee

Pas in de 17de eeuw werden de Arenbergs heer en meester van het landgoed in Heverlee. Door een huwelijk met Anna van Croy werd Karel van Arenberg de nieuwe eigenaar. En de Arenbergs zouden dat blijven tot 1914. Zij behoorden tot de hoogste Duitse zwaardadel en regeerden soeverein in hun vorstendom Arenberg (Eifel, Duitsland). Na de eerste wereldoorlog werden hun Franse en Belgische bezittingen echter in beslag genomen en eigendom van de staat. De Leuvense universiteit kocht het domein in Heverlee. Engelbert Marie van Arenberg( 1872-1949) was de 9de en laatste hertog met de vorstelijke Duitse titel. Hij vroeg de universiteit om de indeling van het kasteel te behouden. Een aantal schilderijen in de salons werden aan de KULeuven geschonken.

Katholieke Universiteit Leuven

Het kasteel is nu het centrale gebouw van de ingenieursfaculteit van de KUL. Studenten architectuur maken er hun maquettes. Enerzijds jammer, want binnen is daardoor veel van de oorspronkelijke charme verdwenen. Anderzijds is het waarschijnlijk ook aan de universiteit te danken dat dit erfgoed overeind bleef. Wie kan het zich nog veroorloven om zo’n stulpje met aanhorigheden en park te onderhouden?

Aan de buitenkant heeft het jachtslot nog heel veel charme, ook al is het herhaaldelijk verbouwd en gerestaureerd. En niet elke ingreep is even geslaagd…

Het kasteel nu

Binnen is het voormalige jachtslot dus omgebouwd voor universitair gebruik. Zonde toch, om te zien hoe er onder de prachtige gewelven prefabwanden en -hokjes zijn geplaatst om het gebouw aan de huidige noden aan te passen.

De kapel en de vier 18de eeuwse salons op de eerste verdieping kan je nog bezoeken. Oorspronkelijk vormden die salons één grote zaal, de centrale ruimte van het slot. Die fungeerde als feest- en banketzaal maar ook als locatie voor rechtspraak en administratief overleg. Nu gaan er promoties door, plechtige ontvangsten of recepties.

De ‘oprit’ naar het kasteel

Vanop het balkon boven de inrijpoort heb je een mooi zicht op het uitgestrekte grasplein voor het kasteel en op de vroegere afspanning ‘De Oude Kantien’. In vroegere tijden werden hier de koetsen ondergebracht en de paarden ‘afgespannen’ en op stal gezet. In de 19de eeuw maakte hertog Engelbert August van Arenberg(1824-1875) dagelijks een wandeling… per koets: hij liet zich rondvoeren in Heverlee langs de Herendreef, Heverleebos, de Hertogstraat, en de dreef die recht op het kasteel uitkwam (Leopold III – en Engelbertlaan). Klein detail: een stuk metselwerk van de ijskelder van het kasteel is nog zichtbaar maar de volledige kelder ligt nog altijd verborgen in de hoge berm van de Engelbertlaan.

Andere kastelen van de Arenbergs

De Arenbergs waren dus landheren en grootgrondbezitters. In Brussel hadden ze hun stadspaleis, het huidige Egmontpaleis. Naast het jachtslot in Heverlee bezaten ze ook een lustslot in Edingen. Het park was in de 17de eeuw zo beroemd dat Lodewijk XIV zijn architect Le Nôtre naar Edingen stuurde om er inspiratie op te doen voor de tuinaanleg van Versailles!

En daarnaast hadden de Arenbergs nog enkele andere kastelen waar ze een dagje konden doorbrengen.

Bosbeheer

Kunsten

jachtdetails in het interieur

Adellijk geslacht

Engelbert Marie (1872-1943) was de laatste drager van de Duitse adellijke titel ‘van Arenberg’ maar later werd het wel een Belgische titel. Sinds 1953 mogen de familieleden van de Belgische tak zich ‘Altesse Serenissime’ (‘Doorluchtige Hoogheid’) of ‘Prins van Arenberg’ laten noemen. Het hoofd van de familie is de ‘Hertog van Arenberg’. Vandaag is Leopold-Engelbert van Arenberg (1956) de dertiende hertog van Arenberg en negentiende hertog van Aarschot.

Voor wie echter geen zin heeft in geschiedenis is het gewoon fijn om op een zonnige dag in het park van de herfstkleuren te genieten. Of de duizenden sneeuwklokjes en bosannemoontjes te tellen in de lente. Della Bosiers wist het al toen ze jaren geleden dit lied componeerde over het Park van Heverlee. Geen romantischer plekje dan het Arenbergpark :).

NB Kastelenliefhebber? Lees dit ook:

• 6x verliefd op Normandië
• Op bezoek in het kasteel van Versailles
• Op kasteelbezoek in Laarne

Meer over Leuven

• De geheimen van de Keizersberg in Leuven
• Fietsen langs muurschilderingen in Leuven
• Popup-café Bar Bleu
• Een heerlijke dag (of twee) in Leuven