De geheimen van de Keizersberg (Leuven)

Welke geheimen verbergt de Keizersberg in Leuven? Stond er ooit een kasteel? Waren er ondergrondse gangen? En een dierentuin? Woonde keizer Karel er? Wat maakt deze plek zo speciaal?

Het reuzegrote Mariabeeld op de top van één van de hoogste heuvels ten noorden van Leuven staart onbewogen voor zich uit. En zwijgt in alle talen. Met de collega’s bracht ik een bezoekje aan de abdij en het park Keizersberg. En ik kwam er het één en ander te weten…

Mariabeeld Keizersberg Leuven
Regina Caelis: Maria, koningin der hemelen, patroonheilige van de abdij Keizersberg, kijkt minzaam neer op de stad vanuit haar strategische positie bovenop de ‘Boelenberg’. Onder het beeld zie je nog de resten van de middeleeuwse burchtmuur.

De verdwenen burcht (12de eeuw)

Wie in het noorden van Leuven woont, kent de ‘Boelenberg’ maar al te goed. Deze ‘berg’ is een stevige kuitenbijter voor al wie nog met een traditionele fiets richting Mechelsesteenweg fietst!  Met zijn 52m hoogte domineert hij de stad. Geen wonder dus dat deze heuvel in de loop van de geschiedenis strategisch interessant was.  De ideale plek voor een burcht eigenlijk. En zo dachten de graven van Leuven en hertogen van Brabant er ook over. Ze bouwden er in de 13de eeuw een versterkte burcht. De toegang tot de burcht lag onderaan de zuidelijke helling van de heuvel. Via een brede natuurstenen trap konden niet alleen voetgangers naar boven, maar ook ridders te paard. De trap begon op de plek waar nu nog steeds de ‘Burchtstraat’ ligt, meer bepaald op het kruispunt met de Mechelsestraat en de Ridderstraat.  In 2011 vond men tijdens opgravingen de restanten van de eerste toegang tot de burcht.

Er stond dus echt een kasteel op ongeveer dezelfde plek als de huidige Keizersbergabdij. Het enige wat ervan overblijft, is een stukje van een erker in de zuidelijke steunmuur van de burcht en een waterput. Je ziet de restanten van de middeleeuwse muur nog vlakbij het Mariabeeld. Er zijn plannen om dit oud ‘prieeltje’ te restaureren.

burcht Abdij Keizersberg Leuven
de burcht op de Keizersberg, het ‘prieeltje ‘met boom in de steunmuur is goed te herkennen

de burcht op de Keizersberg

Tempeliers en Hospitaalridders  (13-14de eeuw)

Naast de burcht, op de Wolvenberg (=het oostelijk deel van de Keizersberg) bouwde graaf Godfried III van Leuven een Commanderij voor de Tempeliers. Door de gelofte van armoede werd deze orde van monniken-ridders contradictorisch genoeg snel zeer rijk.  Wanneer de edelen toetraden tot de orde, legden ze namelijk een persoonlijke gelofte van armoede af en schonken de orde al hun bezittingen. De Orde was ook vrijgesteld van belastingen. Zo werd ze één van de belangrijkste ‘bankiers’ van de westerse wereld op dat moment. De ‘schuldbrief’, een soort cheque, zou ook een uitvinding van de Tempelorde zijn.

Al in de 14de eeuw werd de (te) machtige en steenrijke Orde van de Tempeliers opgedoekt door de paus. Haar bezittingen gingen over naar de Hospitaalridders van Sint-Jan (de Orde van Malta), en dat gebeurde ook in Leuven. Zij trokken een reusachtige Sint-Jan de Doper-kerk op naast de gebouwen van de Commanderij. Maar nog steeds doet het gerucht de ronde dat de Tempeliers een deel van hun schat verborgen in de onderaardse gangen van de Commanderij op de Keizersberg.

leuven- abdij Keizersberg
Links de burcht met de zuidelijke steunmuur – het erkertje met de boom is het stukje dat nu nog bewaard is. Rechts de Commanderij met st. Jan-de-Doper-kerk en in het midden de centrale toegang (bron: Publicatie archeologie 2012, gravure van Gramaye uit 1606.)

De Boelenberg, de Borchberg, de Caesarsberg

In de naamgeving is de historische functie van de Keizersberg nog bewaard: de ‘Burg/of Borchberg‘ verwijst naar de burcht, maar ook ‘Boelenberg‘ verwijst ernaar, met ‘boel’ of ‘bol’ in de betekenis van ‘versterkte hoogte’ (zoals in ‘bolwerk’: bastion, verdedigingswerk).

Ook de naam ‘Caesarsberg‘ is populair in Leuven. Die verwijst niet naar Julius Caesar, maar wel naar Keizer Karel, die in zijn jeugd af en toe in Leuven vertoefde. Hij leerde jagen in de bossen van Heverlee onder leiding van zijn voogd Willem van Croÿ , hertog van Arenberg en verbleef als jonge prins korte tijd op de burcht in Leuven in 1504.  In 1503 had zijn vader Filips de Schone in Leuven zelfs een dierenpark laten inrichten voor Karel en zijn broer en zussen. Die kleine dierentuin zou ook op de Keizersberg gesitueerd zijn. In de rekenboeken van de stad lees je dat het ging om twee kamelen, ‘wilde koeien’, een beer, civetkatten, ratten en een das…Later zou Karel de burcht op de Keizersberg ook nog laten herinrichten en opknappen.

Feit is dat Karel V de laatste hertog van Brabant was die op de burcht verbleef en dat de Leuvense humanisten na zijn kroning tot keizer spraken over de ‘Keizersberg’. Hierna kwam het domein in verval.

Spooktunnel onder de Keizersberg (19de eeuw)

In 1845 kregen twee Engelse investeerders de concessie voor een spoorlijn van Leuven naar de Waalse industrieregio. Ze wilden de lijn vanuit Oud-Heverlee via de westkant van Leuven onder de Keizersberg naar de Vaartkom doortrekken. Daar zou de lijn uitkomen bij het goederenstation op het Engels Plein, dat op die manier zijn naam kreeg. Het uitgraven van de tunnel onder de Keizersberg werd gestart maar al na enkele jaren stopgezet. Omwille van moeilijkheden met wateroverlast en instortingen. Of waren de twee Engelsen alleen uit op de schat van de Tempeliers en staakten ze de werken omdat er geen goud te vinden was?

Leuven Keizersberg spoorwegtunnel
foto © Railations.net –https://www.railations.net

Later werd er gekozen voor de huidige oostelijke spoorlijn Leuven – Charleroi.

Instortingen

In 1995 bleek in elk geval dat de Keizersberg wel degelijk minstens één tunnel telt. Toen de paters op hun kerkhof een graf wilden delven, stootten ze plots op een 12 meter diepe holte. Die werd veroorzaakt door een instorting, een heel aantal meters lager. Waarschijnlijk gaat het om een instorting van de oude spoorwegtunnel, op een diepte van 20 à 25 meter. Hoe ver de tunnel onder de berg loopt, is een raadsel. De toegang is nu dichtgemetseld. De verzakking op het kleine kerkhof is nu omheind maar je ziet ze nog steeds, pal boven het traject van de tunnel onder het domein.

Leuven Keizersberg tunnel
foto © Railations.net –https://www.railations.net

Benedictijnenabdij

Na een lange periode van afbraak, sloop en verval van de site Keizersberg (Jozelf II liet zelfs de fundamenten van de oude burcht uitgraven), kochten de benedictijnen van Maredsous eind 19de eeuw het domein. Ze bouwden er vanaf 1897 een abdij in neoromaanse stijl. In 1936 was het werk klaar.

luchtfoto Abdij Keizersberg Leuven
luchtfoto van de Abdij Keizersberg

Abdij Keizersberg Leuven

Abdij Keizersberg Leuven

Reuze-Lievevrouw

Ter ere van de patrones van de abdij, “Maria, Koningin des Hemels” liet de abt een reusachtig Onze-Lieve-Vrouwebeeld maken door de bekende Leuvense beeldhouwer Benoît Van Uytvanck. Het kunstwerk werd bovenop een voetstuk geplaatst ter hoogte van de muur-erker van de voormalige burcht. Op 30 juli 1906 werd het plechtig gewijd. In de winter is het beeld heel goed zichtbaar  vanuit de benedenstad. En omgekeerd heb je van bij het beeld een prachtig uitzicht over Leuven. Om je een idee te geven van de grootte van het beeld : in de kroon alleen al zou je een tafel voor vier kunnen plaatsen.

mariabeeld _ abdij Keizersberg Leuven
Regina Caelis Leuven Keizersberg
uitzicht Leuven
uitkijken over de stad, met vooraan de ’toren zonder nagels’ van de Sint-Geertrui-abdij.

Tussen 1898 en 1907 kreeg de abdij ook bijna zijn volledige ommuring. De Abdij Keizersberg werd een bekend pastoraal en wetenschappelijk centrum waar liturgische congressen werden georganiseerd en een beroemd knapenkoor werd opgericht. De abdij was een studiehuis voor jonge priesters en werkte samen met de theologische faculteit van de K.U.Leuven. De bibliotheek genoot internationale faam.

En zo komen we eindelijk bij de Keizersberg en zijn abdij vandaag.

De Abdij Keizersberg vandaag

Nog altijd is er ruimte voor studie, bezinning en gebed in de abdij. Maar er wonen nog maar een vijftal monniken. Die hebben hun handen vol met het onderhoud van het domein. Ze zoeken ook naar een herprofilering van de abdij om zo haar toekomst te verzekeren. De band met de stad wordt aangehaald en de gemeenschapsfunctie versterkt. Studenten kunnen er een kamer huren. Muziekliefhebbers genieten er van concerten. En de Leuvense vereniging Labora opende een nieuwe ruimte voor jonge ondernemers in de opgefriste noordvleugel van de abdij.

Abdij Keizersberg Leuven

Binnen in de abdij

Broeder Maurice leidt ons rond. Spannend toch om met deze besloten wereld kennis te maken!

Ik onthou van het bezoek: de abdijkerk met de moderne glasramen, de kloostergangen met de muurschilderingen, de kapittelzaal met de portretten van de abten, het manueel luiden van de klokken, het serene binnenhof en last but not least: de bibliotheek! Hier is de tijd blijven stilstaan. Elk hoekje lijkt wel ingenomen door een boek. Ik snuif stof, vocht, ouderdom en geschiedenis op. En ik zie een prachtige kast met fichebakken. Dat betekent: hier is nog niets gedigitaliseerd. Als we niet weten wat doen, zijn we welkom om mee te komen helpen, zegt broeder Maurice :). Om de boeken af te stoffen. Of de varkenslederen boekomslagen elke drie maanden in te vetten. Of de boel schoon te houden.

Op een oud brandblusapparaat in een hoek staat de datum van de laatste controle: september 1989…

En ik zie een prachtuitgave van Augustinus. Maar mag er niet aankomen.

Veel langer dan voorzien schuifelen we tussen de rekken…

kerk Abdij Keizersberg Leuven
de abdijkerk
glasramen Abdij Keizersberg Leuven
glasramen vol verhalen van draken en heiligen
Abdij Keizersberg Leuven
muurschilderingen-op de rug van de heiligen wordt verduidelijkt hoe ze aan hun (gewelddadig) einde kwamen : met het mes, de knuppel, de zaag, de bijl,…
kloostergang glasramen Abdij Keizersberg Leuven
de kloostergangen rond het binnenhof
binnenhof Abdij Keizersberg Leuven
het binnenhof: een oase van rust

glasraam Abdij Keizersberg Leuven

bibliotheek glasramen Abdij Keizersberg Leuven
ogen uitkijken in de bibliotheek
bibliotheek Abdij Keizersberg Leuven
volgestouwd met 300.000 boeken

glasramen Abdij Keizersberg Leuven

bibliotheek glasramen Abdij Keizersberg Leuven
De tijd is hier blijven stilstaan. Wie helpt er mee de collectie te digitaliseren?

Relaxen en picknicken

In 2009 is de site Keizersberg beschermd en de monniken schonken hun park ook in erfpacht aan de stad Leuven. Sindsdien is het park voor iedereen toegankelijk. Vanaf de Vaartkom wandel je langs een prettig pad tussen het groen naar de boomgaard, de schapenweide en …de rust bovenop de berg.

Keizersberg pad
Van de Keizersberg naar de vernieuwde Vaartkom: een boogscheut

Verdwenen tramspoor

Het pad op de flanken van de Keizersberg heet heel toepasselijk ‘Tramweg’. Want hier liep van 1937 tot 1953 inderdaad een tramspoor. Om de sterke helling van de Mechelsesteenweg te vermijden, reed de tram Leuven-Herent in een lus om de Keizersberg heen.  Nu wandel je langs een stukje van dit oude spoor naar boven.

Meer over het tramtracé.

Leuven abdij Keizersberg tramweg
De tramlus rond de Keizersberg: uniek tracé in België (naast dat van de citadel van Namen) foto: © Railations.net
https://www.railations.net/tunnelkeizersberg.html

Daar geniet je van de rust, middenin de stad. De stadsimker heeft er zijn bijenkasten, het hooiland geurt er naar zomer. Een ideaal plekje om even te verpozen of om te picknicken.

En de zachte bast van de reuzensequoia aan te raken. Of een steentje te werpen in de middeleeuwse waterput van 36 meter diep.

En te dromen over de geschiedenis van deze fascinerende plek…

Mariabeeld Keizersberg Leuven
Mariabeeld Keizersberg Leuven

Tip voor actievelingen

Via Visit Leuven kan je gratis een fietsroute langs de vier Leuvense abdijen downloaden.

Meer tips voor je citytrip Leuven.  Of voor gezond lunchen in Leuven.

Andere verhalen over Leuven:

13 thoughts on “De geheimen van de Keizersberg (Leuven)

    1. Ongelooflijk wat een verhalen een schijnbaar gewone plek in je buurt soms verbergt! En als dan nog blijkt dat er heel wat historische waarheid in zit…fascinerend!

  1. Ik moet op die berg zijn… maar ik rijd dan rond langs de Vaart haha, mij gaan ze niet liggen hebben met mijn traditionele fiets 😀
    Ik ben een paar zomers geleden eens in het park geweest, er was een evenement van de stad, ik weet niet meer juist wel. Het is spijtig dat de middeleeuwse muur zo in verval is dat er dranghekken staan en je niet meer zo’n mooi zicht hebt naar Leuven toe. Of is dat nu weer anders?
    Een heel interessante geschiedenis heeft deze plek. Ik heb heel wat bijgeleerd dankzij deze post 🙂

    1. Ik ben er nu ook met mijn -gewone- fiets opgereden. Nooit meer ! 🙂
      Het is heel jammer dat dat lelijke hek bij het Mariabeeld staat. In de winter kan je de stad nog zien liggen (geen bladeren aan de bomen), maar in de zomer is het zicht weg.
      Ik las dat er net nog een stuk van de oude erker is afgebrokkeld, zou dus eigenlijk snel moeten gerestaureerd worden. Als je daarop, aan de voet van het Mariabeeld, zou kunnen staan, heb je een fantastisch zicht over Leuven!
      Dankjewel 🙂

  2. Leuke verhalen ! Ben op zoek naar welke bekende belg of vlaming er begraven ligt in Leuven of Heverlee,dicht bij een kasteel. Iemand info hierover ? Dank u !

    1. Dag Luc, over welke bekende Vlaming of Belg gaat het? En over welk kasteel? Er is ook nog het Arenbergkasteel. Als je een specifieke vraag hebt, kan je daarmee terecht bij het Stadsarchief

    2. Dankjewel, Luc. Als je vraag wat specifieker is, bel je best eens met het Leuvense Stadsarchief, daar kunnen ze je wel op weg zetten. Succes!

  3. Zeer mooi gestructureerd verhaal over één van de minder bekende plekjes in het onuitputtelijke Leuven!

Altijd fijn om je reactie te lezen: