Een jongen van 6 kijkt gefascineerd naar de betoverende onderwaterwereld om zich heen, met zacht wuivende planten en krinkelend vervormde lichtstralen. Tot zijn oom hem omhoogtrekt en van een gewisse verdrinkingsdood redt. Deze bijna-doodervaring uit zijn jeugd heeft een blijvende invloed op de Amerikaanse videokunstenaar Bill Viola (New York, 1951). Geen wonder dat één van de hoofdthema’s in zijn werk water is: zuiverend, levengevend of vernietigend, spiegelend, transparant of begrenzend. Nooit van Viola gehoord? Rep je dan nu als de bliksem naar Luik. Daar werkt de expo “Bill Viola : Sculptor of Time” in 18 intrigerende video-installaties stantepede je culturele leemte weg. Dompel je onder in de wereld van Bill Viola, de Tijdbeeldhouwer.
Naar museum La Boverie, Luik
De expo in La Boverie is de eerste solotentoonstelling van Bill Viola in België. Met de trein zijn we vanuit Leuven in een halfuur in Luik, en daar pikken we al direct nog een extraatje mee in het futuristische Luik-Guillemins station. De Franse kunstenaar Daniel Buren nam de architectuurparel van Santiago Calatrava tijdelijk onder handen in 2022. Twee volle maanden werkten alpinisten eraan om gekleurde transparante stroken over de glazen koepel aan te brengen. Zo brengt Buren een vrolijke streep kunst buiten de muren van het museum, naar het leven van alledag.
Ontvangst? Welke ontvangst?
Via de moderne architectuur van de Financiëntoren (Jaspers & Eyers) is het aangenaam kuieren over de sierlijke brug ‘Belle de Liège’ naar het mooie park van kunstmuseum La Boverie. In tegenstelling tot de veelbelovende omgeving is de ontvangst uitermate onbeleefd en onvriendelijk. Dik tegen zijn zin verkoopt de onderuitgezakte museummedewerker ons een ticket, terwijl we met moeite een beetje info uit zijn mond sleuren. Waar start de expo? (geen reactie) Info over de vestiaire? (nihil) Folders over de expo (Suit yourself) Medebezoekers leggen ons uit dat je drie keer een code moet ingeven om de lockers te sluiten. Maar alla, en avant naar Bill Viola!
Hernieuwde kennismaking met Viola
De video ‘The Reflecting Pool’(1977-1979) was zo’n 15 jaar geleden mijn eerste kennismaking met de intussen wereldberoemde videokunstenaar. Videokunst is vaak niet erg toegankelijk, maar ik was onmiddellijk geïntrigeerd door de bevreemdende en gespannen sfeer van de beelden, het resultaat van de tegenstelling tussen bevroren en continue beweging, tussen foto en film. De tijd staat stil en loopt tegelijkertijd heel traag verder in Bill Viola’s werk. Een merkwaardige ervaring. Viola leert je KIJKEN naar de tijd.
Na al die jaren is dat nog steeds zo. Zowel zijn dramatische als zijn verstilde, meer intieme werken dompelen je onder in zijn bevreemdende wereld, die tegelijkertijd iets universeels heeft.
Spektakel
In La Boverie is het begin- en eindpunt van het bezoek het spektakelstuk ‘Tristan’s Ascension’ en ‘Fire Woman’ (2005). Ooit gedacht dat je 10 minuten of langer naar een video-installatie zou blijven kijken? Meet Bill Viola! Klank en beeld zorgen voor een overrompelende ervaring – Bill Viola’s eerste liefde was niet voor niets elektronische avant-gardemuziek. Het reusachtige formaat en de imposante zaal dragen hier natuurlijk hun steentje toe bij. Maar de akoestische soundscape en visuele impulsen – met in de hoofdrol de oerelementen – scheppen een sfeer die je zeker niet onverschillig laat.
Al stoorde het binnen- en buitenkuierende publiek mij wel. Want dit werk wil je in alle rust ervaren.
Schilderen met video
Het kleine maar fijne museum De Pont in Tilburg heeft zomaar vlotweg twee werken van Viola in zijn permanente collectie: het ongelooflijke knappe ‘Catherine’s Room’ (2001) en ‘The Greeting’ (1995). Beide werken zag ik terug in La Boverie. Het vijfluik ‘Catherine’s Room’ lijkt wel een reeks van vijf schilderijtjes, een modern stripverhaal. En hoe langer je kijkt, hoe meer verwijzingen je ontdekt. Gaat het over het begin en einde van een dag? Van een jaar? Van een mensenleven? De opeenvolging van generaties? En zie ik daar het licht binnenvallen zoals bij Vermeer? Zoals de lichtinval bijna onmerkbaar wijzigt, verstrijkt de tijd. Traag en steeds opnieuw. Als zand tussen onze vingers. Een topwerk!
The Observer noemde Viola de Rembrandt van de videokunst. Ik kan erin komen.
Wapperende gewaden, intense blikken en lichaamstaal
Voor ‘The Greeting'(1995) moet je wat geduld oefenen- weer leren kijken – maar hoeveel verhaal zit er verborgen achter de raadselachtige trage en minieme bewegingen van de drie vrouwen die elkaar ontmoeten? Het belang van hoe een hand de andere grijpt, hoe een blik van afgunst naar vreugde evolueert, …door de slow motion zie en vat je alle details van dit woordenloze verhaal. Het werk verwijst naar een klassieker uit de schilderkunst: Pontormo‘s Visitatie, Viola vertegenwoordigde met dit werk de VS op de 46e Biënnale van Venetië.
Monumentaal en cyclisch
In Le Grand Palais(Parijs)bewonderden we 10 jaar geleden al monumentale werken als Tristan’s Ascension, maar Viola’s (letterlijk) allergrootste werk is “Going forth by Day” (2002, Guggenheim Berlijn), en dat is ook te bewonderen in Luik. Terwijl Viola in de eighties nog experimenteert met ‘basic’ visuele technologie, tovert hij hier vijf reusachtige plasmaschermen op de muur. Alsof het fresco’s of schilderijen zijn, vullen ze de ruimte, het lijkt wel alsof je een zaal van het KMSKA of het Louvre betreedt.
Een proevertje van enkele luiken? Hier volgen er drie.
Altijd onderweg – maar naar waar?
De eindeloze, zich steeds herhalende stoet wandelaars op het bospad, ieder met zijn eigen attribuut (of talent), houdt je blik vast. Nieuwsgierig vraag je je af naar waar ze onderweg zijn. Wat er op hun pad zal komen. Niemand die het weet.
Tegen de volgende muur hangt een beeld van een straat in de stad. Als mieren krioelen de voorbijgangers soms over het voetpad. Er gebeuren kleine of grote incidenten – maar wie ziet het?
En dan het ontroerende verhaal ‘The Voyage’ (1991), opnieuw een soort stripverhaal maar dan op één scherm. De man op het ziekbed in zijn kamer, met ondertussen zijn vrouw op een stoel op het strand, omgeven door hun inboedel die ingeladen wordt op een boot. .. Hoe het afloopt, dat zie je in Luik.
Geboorte, dood en de tijd ertussenin
Zo kan ik nog wel even doorgaan. Over de twee kleine televisietoestellen van ‘Heaven and Earth'(1992), vlak tegenover elkaar, die de gezichten weerspiegelen van een oude vrouw en een baby – een verwijzing naar Viola’s in 1991 overleden moeder? Of over het werk ‘Dreamers’ (2013) waarbij je twijfelt of de figuren onder water rusten of dood zijn. Tot je minuscule luchtbelletjes het oppervlak ziet beroeren. Of ‘Three Women’ (2008), drie vrouwen van verschillende leeftijden, die door een gordijn van water tevoorschijn komen en weer verdwijnen: de moederfiguur eerst, de jongste dochter als laatste. Met de ‘Inverted Birth'(2014) tenslotte ben je aan het einde van de expo en keer je terug naar het begin.
In totaal zijn er 18 werken van Bill Viola aanwezig in Luik. Ze passen wonderwel in het statige gebouw van La Boverie, een architecturaal project van de Franse architect Rudy Ricciotti en het Luikse kantoor pHD. (Ricciotti ontwierp ook het fantastisch mooie MUCEM in Marseille.)
Intrigerende tijdsculpturen
Feit is dat Bill Viola één van de belangrijkste pioniers van de videokunst is. En ook al zijn zijn thema’s over de jaren heen in grote mate dezelfde gebleven, hij blijft een intrigerend kunstenaar en een leidende figuur in de wereld van de videokunst. Zelf zegt hij dat zijn kunst als ‘het beeldhouwen van tijd’ is. Tijd is namelijk het basismateriaal bij film en video. Viola kneedt de tijd en maakt het verstrijken ervan zichtbaar en tastbaar. Op een technisch vernuftige en esthetisch verantwoorde manier.
Zijn prachtige beelden roepen intuïtief emoties en universeel herkenbare verhalen op. Ze doen je nadenken over wie je bent, waar je naartoe wil, over geboorte en dood en wat er daarna (niet) komt. Viola neemt je mee op een poëtische reis door de tijd, door het leven. Van begin tot einde. En verder.
Toetje
En na al die meditaties is het, heel prozaïsch, tijd voor dit:
Prendre le temps, op het terras van La Boverie. In het eerste lentezonnetje.
Fijn weekend nog!
Praktische info:
“Bill Viola. Sculptor of time” in La Boverie in Luik tot 28 april 2024. Ticket volwassene: €18.
Ook leuk om te lezen:
Wauw!
Indrukwekkend !
Met de groep van de kunstgeschiedenis zijn ze er ook naartoe geweest. Helaas kon ik die dag niet mee. Zij waren niet echt enthousiast, maar als ik het nu zie, heb ik toch spijt dat ik er niet bij kon zijn!
Viola heeft duidelijk zijn eigen stijl, en na een tijdje zie je ook herhaling, vond ik. Maar het blijft imponerend werk van iemand die bakens verzet heeft. Je hebt nog tijd,hè ;)! Prettig weekend!