Rembrandt van Rijn (1606-1669). Eén van de grootste en beroemdste Europese kunstenaars. In Leiden gingen we tijdens een citytrip op zoek naar de jonge Rembrandt. Want al tijdens zijn jeugd (1624-1634) toonde zijn werk een pijlsnelle ontwikkeling en een uitzonderlijk talent. In het Rembrandtjaar 2019, 350 jaar na zijn dood, zet zijn geboortestad de jonge Rembrandt in de kijker. Met een bijzondere overzichtstentoonstelling in Museum De Lakenhal. Maar al net zo leuk is het om door de stad te kuieren en de plekken te ontdekken waar de meester van het clair-obscur opgroeide en rondhing. Op zoek dus naar de jonge Rembrandt. Een stadswandeling in Leiden-city.
Inhoud
Molenaarszoon
Voor het tochtje in de voetsporen van Rembrandt begin ik bij het begin. Het geboortehuis van Rembrandt. Dat situeerde zich in de buurt van het Galgewater in Leiden (waar – inderdaad- de veroordeelden werden opgehangen). Rembrandts vader had daar een molen. Hij was echter niet de enige. Vlakbij stond de Molen De Put. Die verhuisde in 1619 van elders in de stad naar het Galgewater om daar beter van de westenwind te kunnen profiteren. De verhuis moet spectaculair geweest zijn! Vanaf dan stonden er dus twee molens. Vlak naast elkaar. Ze maalden geen graan maar mout. Dag en nacht. Voor de vele brouwerijen in Leiden. Geen wonder dat Rembrandt later vaak molens zou tekenen en schilderen.
Rembrandt werd als molenaarszoon dus in een bemiddeld gezin geboren. Hij kreeg zelfs de kans om te studeren!
Als we op zoek gaan naar zijn geboortehuis in de Weddesteeg, blijkt dat het vervangen is door nieuwbouw. Ook de molen van Harmen Gerritszoon van Rijn, Rembrandts vader, is verdwenen. Molen De Put staat er echter nog wel. Dat geeft toch al een idee. En gelukkig kan je ondertussen op de website van erfgoed Leiden een leuke virtuele 3D-reconstructie van beide bouwwerken bewonderen.
Naar de Latijnse School
Rembrandt was het negende kind in het gezin van Rijn. En had de luxe dat hij niet onmiddellijk zijn kostje hoefde te verdienen. In centrum Leiden ontdek je de prachtige trapgevel van de vroegere Latijnse School. Rembrandt startte hier als leerling toen hij zeven was. De lessen werden gegeven in het … Latijn. Hij volgde vakken als welsprekendheid, Grieks, aardrijkskunde, geschiedenis,…En bestudeerde de bijbel. Vooral de Bijbelse verhalen en de verhalen uit de Klassieke oudheid moeten hem geïntrigeerd hebben. Want ze zijn een steeds terugkerend onderwerp in zijn schilderijen. Ook tekenen leerde hij hier. Omdat hij er zo goed in was, werd hij doorverwezen naar een leermeester. Hier werd dus het zaadje geplant dat zich zo uitbundig zou ontwikkelen.
De Latijnse school is een opvallend gebouw. De gevel is een plaatje. Wat was ik graag even in de teletijdmachine gesprongen om het oorspronkelijke interieur te zien. En een les tekenen mee te maken!
Heel leuk wel: je kan hier je portret laten schetsen in ‘Rembrandt Style’. Even voor het op het raam aangeduide kader blijven stilstaan, en dan is het ongeduldig wachten …Door het raam zie je langzaam je digitale portret op een schilderscanvas verschijnen. Mét handtekening van de meester :). Via Leiden.nl/Latijnse school kan je het downloaden! Wij waren met een groepje en iedereen wilde aan de beurt komen. We bleven minutenlang aanschuiven voor dit digitale aardigheidje. Echt!
Even stilstaan in de Pieterskerk
Even verder, om de hoek, springen we binnen in de majestueuze Pieterskerk van Leiden. Tot mijn verbazing staat de kerk vol kleine individuele tafeltjes. Meubilair van de universiteit. Blijkt dat het niet langer godvruchtige Leidenaars zijn die hier schietgebedjes naar boven sturen. Maar universiteitsstudenten. Terwijl ze zwoegen op hun examens.
Omdat de kerk op een centrale plek staat in de wijk, gebruikten de buurtbewoners in de 17de eeuw de dwarsbeuk vaak als doorgangsstraat. Zo beeld ik me in dat Rembrandt hier als kind ronddartelde met zijn vriend, de latere kunstschilder Jan Steen. Rembrandts ouders trouwden in deze kerk én werden er begraven – vlakbij de preekstoel – zoals het burgers van stand betaamt.
De schilderende letteren- en theologiestudent
Rembrandts ouders hadden grote plannen met hem, dat bleek al uit het feit dat ze hem naar de Latijnse School stuurden. Op zijn veertiende schreven ze hem bovendien in als letterenstudent aan de universiteit van Leiden. Hij was erg pienter en bleef er zeker twee jaar (blijkt uit een in 2019 gevonden document). Naast letteren studeerde hij ook theologie. Dat weerspiegelde zich later in zijn schilderijen van bijbelse en mythische taferelen. Die illustreren een stevige kennis van de bijbelse en klassieke verhalen.
Tijdens zijn universitaire studies bleef Rembrandt schetsen, tekenen, schilderen. En al op zijn 16de ging hij in de leer bij Jacob van Swanenburgh, een specialist in stadsgezichten en scènes … uit de hel. Merkwaardig specialisme. Maar Rembrandt was blijkbaar toch overtuigd want hij stopte met zijn studies en ging helemaal voor de schilderkunst.
Universiteit en Hortus Botanicus
Wij wandelen richting Rapenburg om daar nog een blik te werpen op de botanische tuin van de universiteit. Die ligt verscholen achter het Academiegebouw. Het is de oudste botanische tuin van Nederland. Er werden geneeskrachtige planten gekweekt – voor de wetenschap (geneeskunde). En Carolus Clusius (1526-1609, een uitgeweken Vlaming notabene!) plantte hier de eerste uit Turkije ingevoerde tulpenbol. Het latere nationale symbool van Nederland. Tulpenbollen waren toen zo kostbaar dat je er een huis mee kon kopen! Jammer genoeg volgde er eind 17de eeuw een economische ’tulpencrash’. Met heel wat faillissementen tot gevolg.
De Clusiustuin uit 1594 is gereconstrueerd. Daarnaast is er ook nog de wintertuin met vleesetende planten, er is de sterrewacht, en er zijn tropische kassen met o.a. de spectaculaire reuze-waterlelie (Victoria amazonica) die slechts twee nachten per jaar bloeit. Brengt me direct terug naar mijn kindertijd en het Sprookjesbos van de Efteling! Maar we wandelen in de voetsporen van Rembrandt, dus we verlaten die van Clusius, von Siebold en Linnaeus en kuieren verder.
Het atelier van de jonge Rembrandt (Rembrandt Studio)
Aan de andere kant van de Pieterskerk ontdekken we het klein 17de eeuwse huisje aan de Langebrug 89 waar de 16-jarige Rembrandt zijn schilderlessen kreeg van Jacob van Swanenburg. Zijn eerste leraar en een beroemdheid in die periode. Diens vader was in de 2de helft van de 16de eeuw al één van de belangrijkste artiesten van Leiden. Hij leidde niet alleen zijn eigen zoon op tot ‘meester’, maar ook nog twee andere leraars. Die brachten elk nog beroemdere leerlingen voort: Peter Paul Rubens, Jan Steen en …Rembrandt van Rijn natuurlijk.
In het (naar onze normen) mini-huisje krijg je een leuke inkijk in het leven van de jonge Rembrandt en zijn vrienden. En je komt er te weten dat Rembrandt toen al een vernieuwer was. Hij experimenteerde o.a. met lijnzaad om de verf dikker te maken en bracht verschillende transparante lagen over elkaar aan om diepte te creëren. De korte videoprojectie (7 minuten) van Visit Leiden is een fijne tussenstop tijdens de stadverkenning.
Leids bier bij de Leidse Schouwburg
Daarna lopen we via de Burcht (met een fantastisch uitzicht op Leiden en de Hooglandse Kerk), de Hoogstraat en de Lange Mare naar de Oude Vest- opnieuw langs één van mooie Leidse grachten. Daar spiegelt de Leidse Schouwburg zich schitterend in het water. In Rembrandts tijd was dit Brouwerij Hasewind. Rembrandts vader leverde hier de mout. En volgens de legende was Rembrandt hier ook een graag geziene gast. De waterbron van de brouwerij bevindt zich nog steeds in de kelder van de Schouwburg. En ondertussen kan je in Leiden ook terug het typisch Leidse bier proeven.
Museum De Lakenhal en de expo ‘Jonge Rembrandt – Rising Star’
Uiteindelijk arriveren we bij Museum De Lakenhal. Zoals de naam verraadt, bevindt het zich in de gerestaureerde 17de eeuwse lakenhallen. De stof, die een succesvol export-product was in de gouden eeuw, werd er in Rembrandts tijd gekeurd en gecontroleerd. Aansluitend op die traditie, produceert het museum nu wollen stoffen onder de naam ‘Nieuw Leids Laken’. Ik had er wel een paar willen kopen!
Maar na onze Rembrandt-toer, komt nu de kers op taart: de tentoonstelling ‘Jonge Rembrandt- Rising Star’. Het is de eerste overzichtstentoonstelling van het werk van de jonge Rembrandt (18 – 28 jaar) ooit. Gecureerd door Christopher Brown van het Ashmolean Museum (Oxford) en Christiaan Vogelaar van Museum de Lakenhal.
We zien superfijne en gedetailleerde mini-etsen. Grappige tronies, kleurrijke kostuums. Massa’s voorstudies (die ook tijdens Rembrandts leven al zo waardevol waren dat ze verkocht werden). Een ontroerend realistisch portret van zijn oude vader. En moeder. Een indrukwekkende man in een schitterend oosters kostuum. De zachte weerkaatsing van het licht op een fluwelen mantel. Sublieme kleuren en schitterende clair-obscur contrasten. Zoals in de ‘Ontvoering van Proserpina'(1630-31).
Intrigerend is ook het naast elkaar plaatsen van beeldend werk met eenzelfde thema. Geschilderd door tijdgenoten. Zoals de ‘Opwekking van Lazarus'(1631) door Jan Lievens en de versie van Rembrandt uit 1632. Dan pas zie je wat een origineel en vernieuwend kunstenaar ook de jonge Rembrandt al was!
Het mooiste portret
Maar het meest fascinerend vond ik dit zelfportret. In tegenstelling tot wat in de 17de eeuw de gewoonte is, kiest Rembrandt voor zijlicht. Op de wang en de hals. Het licht buitelt langs de rand van zijn haarkrullen. Maar het eigenlijke gelaat, met de ogen, blijft donker. In de schaduw.
Intrigerend en ongrijpbaar.
Als de jonge Rembrandt.
Meer info?
De expo in Museum de Lakenhal loopt tot 9 februari 2020. Voor een Rembrandt-wandeling door de stad: klop – zoals ik – aan bij Visit Leiden. Er is een mooi infoboekje over de plekken waar Rembrandt de eerste 25 jaren van zijn leven doorbracht. Mét stadsplan.
Ook leuk om te lezen:
Allemaal bekende plekjes, die wij een paar weken terug ook zagen. Mooie wandeling en met de Rembrandt studio en de Latijnse school ook zeer aansprekend voor kinderen. Ik vond het echt een aanrader.
Ik heb dankzij de Rembrandtwandeling ook Leiden leren kennen!
Interessant verslag. Leiden hebben we al eens bezocht maar natuurlijk niet als bezoeker van de jonge Rembrandt. Zo lijkt de stad toch weer heel anders en wordt het weer tijd voor een bezoekje.
Ik was er nog nooit geweest, maar het was een leuke kennismaking, in de voetsporen van Rembrandt! Gezellige stad!
Leiden ken ik wel, zeker erg gezellig maar met jouw verslag ziet Leiden er toch weer heel anders uit.
Een buitenstaander kijkt er soms anders naar,hè?
Een mooi verslag over de mooie stad Leiden, mij niet onbekend. Toevallig ben ik net afgelopen zondag bij de expositie wezen kijken. Absoluut interessant!
Hé wat een toeval, Toos! Great minds think alike, zeggen ze dan :D.
Maar alle gekheid op een stokje: Rembrandt is echt wel een topkunstenaar,hè
Mooi, interessant, leerrijk en goed geschreven artikel!
Dankjewel ! Volgende keer eens samen gaan?
Leiden, daar moet ik ook nog eens heen. Dank voor de tips hier.
Gezellig stadscentrum, vond ik. Ik herkende een beetje mijn eigen Leuven, ook een oude universiteitsstad met een historisch stadscentrum.
Leuven zouden we graag in de kerstvakantie of in de krokusvakantie eens bezoeken. Daarvoor raadpleeg ik dan jouw logje van destijds! Handig!
Hé leuk! Als ik je nog ergens mee kan helpen, laat maar weten 😊!