Uit-tip: de school met de mooiste art nouveau-wintertuin (OLV-Waver)

Belgische scholen hebben een goede naam. Omwille van hun degelijk onderwijs. Maar sommige scholen hebben dat tikkeltje extra. Zoals het St.-Ursula-Instituut in OLV- Waver / Mechelen. Daar vind je  de school met de mooiste art nouveau-wintertuin. Die bovendien uitstekend bewaard is! Ideaal voor een dagje uit.

Art nouveau-pensionaat

Rond 1900 had het Ursulinenpensionaat in OLV-Waver ook internationaal al zo’n goede reputatie dat stevige uitbreiding nodig was. En dat gebeurde in stijl. Meer bepaald: in art nouveau stijl. Gewaagd modern in die tijd. Er kwam een juweeltje van een wintertuin! Maar ook de rest van het schoolinterieur werd met veel zorg ingericht: prachtige muurschilderingen in de refters, gangen en ‘parloirs’, deuren en ramen met brise-vues in geëtst glas, vloermozaïeken en meubilair om ‘u’ tegen te zeggen,… En dat alles met één doel: het verblijf van de jongedames in opleiding zo stimulerend, stijlvol en aangenaam mogelijk te maken. En hun ouders te imponeren. Ik ging het interieur bewonderen…

De Ursulinen en het St.-Ursula-instituut

Ursula

De Heilige Ursula gaf haar naam aan de orde van Ursulinenzusters, een kloosterorde met onderwijsafdelingen overal ter wereld. Volgens de legende zou de mooie koningsdochter Ursula met haar gevolg naar Rome getrokken zijn om een gedwongen huwelijk met een niet-gelovige bij de paus aan te klagen en af te wenden. Onderweg in Keulen botste ze echter op Attila de Hun. Dat liep natuurlijk slecht af, want Ursula weigerde ook met hem te trouwen en werd met pijl en boog gedood. In de 16de eeuw stichtte de adellijke Angela Merici de Ursulinenorde. Ze noemde die naar de dappere prinses-heilige. De orde wijdde zich aan de christelijke opvoeding en opleiding van meisjes.

Geschiedenis van een meisjesschool

En daar is de link met het St.Ursula-instituut. Deze meisjesschool werd in 1841 in OLV-Waver opgericht. Eerst was er alleen lager onderwijs (4 klasjes van elk 10 leerlingen), daarna kwam er een normaalschool bij, op vraag van de bisschop van Mechelen. Nog later werd de school uitgebreid met een ‘humaniora’, technisch onderwijs en beroepsonderwijs. Vandaag is de normaalschool verhuisd naar Thomas More in Mechelen en is Sint-Ursula gemengd. Het internaat bestaat niet meer, maar dagelijks stroomt er nog een massa leerlingen in blauw uniform de school binnen. En buiten natuurlijk :). Het schooldomein beslaat 12 ha.

Het publiek van het St.Ursula-instituut

Het St. Ursula-instituut was een kostschool: je kon er alleen maar naartoe als je ouders wilden (en konden) betalen voor je ‘kost’ en verblijf. Je bleef dus weken- of maandenlang op school. Iets wat we ons nu nog moeilijk kunnen voorstellen.

Internationale klasse

Rond de eeuwwisseling had de school heel wat internationale uitstraling. Het onderwijsniveau, de goede bereikbaarheid, de ligging in een gezonde landelijke omgeving en de mooie architectuur waren belangrijke troeven. Ongeveer 1/4de van de leerlingen kwam toen uit het buitenland. Deze internationale ‘pensionnaires’ arriveerden vaak per boot in Antwerpen. Vandaar ging het naar OLV-Waver. De hutkoffers waarin hun kledij opgeborgen was, werden na het uitpakken in de kelder van de school bewaard. Ook de gegoede burgerij in België stuurde haar dochters naar het prestigieuze pensionaat. En de voertaal? Dat was Frans natuurlijk . Eind 19de eeuw was dit nog een wereldtaal. Maar zelfs in de jaren ’40 van de vorige eeuw moest mijn moeder 3 schooldagen per week Frans spreken in een Leuvens pensionaat.

Het leven op kostschool

De bloeiperiode van de school (en van de meeste internaten) was die tussen de twee wereldoorlogen, het interbellum. Toen waren er 600 leerlingen. Op school kregen de meisjes ‘kennis en kunde’, christelijke leer, savoir-vivre en muziek. Voor jongedames van goede afkomst was het belangrijk dat ze de etiquette kenden: ze leerden goede tafelmanieren, aangenaam te converseren, ze waren ‘bien chaussée et bien gantée’, leerden een huishouden aan te sturen en een gezelschap te onderhouden door piano te spelen.

Bezoek in de parloir

Een 200-tal zusters waren in de weer om de ‘juffrouwen’ te onderwijzen en voor hen te zorgen. Want de meisjes zagen hun ouders nauwelijks. Vooral de buitenlandse gasten verbleven soms twee tot drie jaar op school zonder naar huis te gaan. Als de ouders uit Brazilië, Canada, Spanje, Zwitserland,… op bezoek kwamen, werden ze ontvangen in prachtige ‘parloirs’ – spreek- of ontvangstkamers. De art nouveau – wintertuin was er daar één van.

De mooiste art nouveau-wintertuin van Vlaanderen

Op bezoek in de wintertuin

Hij werd gebouwd in 1900 en was bedoeld als prettige ontvangstruimte voor bezoekers. De school toonde haar vooruitstrevendheid door voor de art nouveau, de toenmalige nieuwe stijl, te kiezen. Victor Horta’s credo was “Beau pour les yeux, grand pour l’esprit, satisfaisant pour le coeur” en deze ideeën pasten helemaal in de onderwijsvisie van de toenmalige ‘mère superieure’. Ze wilde een mooie, stimulerende omgeving creëren voor leergierige studentes. Een comfortabel gebouw met veel licht, dynamiek en aangename  ruimtes. Want een verblijf in een prachtige context zou ook de morele en spirituele ontwikkeling ten goede komen.

Ouders konden hier in een gezellige, stijlvolle omgeving hun dochter spreken. Of er ook knuffelen bij was, durf ik betwijfelen. Het was een gemeenschappelijke ontvangstkamer, dus veel privacy was er niet. Maar de (onbekende) architect zorgde voor grote kurken boomstronken waarin planten werden aangebracht. Een achttal stronken verdeelde de ruimte in kleinere hoekjes waardoor de families toch een beetje afgeschermd zaten.

Interieur

Middenin de ruimte staat er een porseleinen fontein waarin vroeger het water klaterde. Ze past perfect in het weelderige binnentuin-plaatje. Het zacht-tinkelende geluid van de waterdruppels bracht zeker verkoeling. Even kijken?

Mooi en groen, en een beetje privacy dankzij de kurken boomstronken.

de natuur binnenhalen in het interieur

Art nouveau-koepel

Maar het meesterstuk in de wintertuin is de koepel in glas-in-lood. Doordat het om een dubbele koepel gaat, raakt de ruimte minder gemakkelijk oververhit. Aan de buitenkant zie je de sierlijke staalstructuur met gewoon wit glas, binnenin bewonder je de tweede koepel met de schitterende glas-in-lood ramen. Het Tiffany-glas uit Amerika zorgt voor een diffuse verspreiding van het licht. Betoverend!

Als je naar de twee uiteinden van de koepel kijkt, ontdek je aan de ene kant de opkomende zon en de reiger in actie bij het begin van de dag, aan de andere kant kondigen de uil (symbool van wijsheid) en de gesloten waterlelies en irissen de avond aan.  Boven je hoofd slingert een weelde aan capucijntjes zich over het gewelf en de zwaluwen roepen een dag vol leven en lente op. Tegelijkertijd staan de zwaluwen ook symbool voor de terugkeer naar het nest : deze trekvogels keren elk jaar in de lente terug naar dezelfde plek. Een troost voor de meisjes die hier maanden- of jarenlang verbleven? Een beeld voor de terugkeer naar het nest als de ouders op bezoek kwamen? Of een verwijzing naar de leuze van de school ‘On y retourne toujours’ – door de leerlingen vaak aangevuld met ‘quand-même’ ?

de uil vliegt in het schemerlicht, de maan duikt op en de bloemen sluiten zich: het is avond

Authentieke materialen

Zoals bij Horta, stralen alle elementen in het interieur van de art nouveau-wintertuin in OLV Waver  dezelfde liefde voor de natuur uit: de luchters, de vloeren, het meubilair. Bovendien werd alles in kwaliteitsmaterialen uitgevoerd, zodat zelfs de stoelen die je vandaag ziet nog authentiek zijn.

In de gangen rondom de wintertuin: muurschilderingen die de omliggende steden weergeven.

De school: een stimulerende leeromgeving

Natuurlijk kwamen de meisjes niet zo vaak in de wintertuin. En dat geldt ook voor andere ruimtes in de school.

Sinds 1990 is een gedeelte van de school Vlaams erfgoed. Want het aantal zusters nam af. En de onderhoudskosten liepen op. Daardoor zijn die ruimtes nu niet meer toegankelijk voor leerlingen. Voorbeelden, buiten de wintertuin? De eretrap en de feestrefter van de zusters. Of de Alpenzaal, met prachtige muurschilderingen en authentiek meubilair in Empirestijl.

Inspirerende refter en gangen

Daarnaast zijn er de lokalen en gangen waar leerlingen dagelijks verbleven. Zoals de leerlingenrefter met pedagogisch verantwoorde lessen van de la Fontaine aan de muur. Vier keer per dag aten de leerlingen hier in lange rijen aan marmeren tafels. Polsen netjes op het koude marmeren blad. Persoonlijk bestek en servetring in de eigen tafella. En een surveillante aan het hoofd van de tafel. Zodat er stilte was tijdens het eten. En de kom met afwaswater netjes werd doorgegeven tot bij de laatste in de rij. Ik wil me niet voorstellen hoe het afwaswater er tegen dan moet hebben uitgezien :). Nu eten de leerlingen nog steeds in die refter, aan dezelfde marmeren tafels. Vier keer per week.

De school probeerde via de interieurdecoratie de buitenwereld zoveel mogelijk binnen te brengen. En dat zie je aan de vele muurschilderingen die de gangen sieren. Uniek moet het geweest zijn om in een tijd zonder TV of internet de wereld in kleurige taferelen dagelijks voorbij te lopen!

Muzieklessen

Leuk is ook de pianogalerij, met 35 piano’s ! Hier oefenden de kostschoolleerlingen voor het verplichte vak muziek, terwijl de surveillante op de gang heen-en-weer liep. Oorspronkelijk lag de galerij naast de wintertuin en had ze een koepel. Het getjingeltjangel op de piano’s beviel het bezoek blijkbaar minder en daarom werd ze verplaatst…

Ook vandaag kunnen leerlingen nog een halfuurtje piano boeken in de galerij. Maar of er nog veel interesse is?

En dan heb ik het nog niet gehad over de kerk of de kapel waar gewaakt werd over het geestelijk leven van de leerlingen. Of over het oratorium. Of over …

Een heerlijke reis door de tijd maak je in deze school in elk geval. Niet alleen in de mooiste art nouveau wintertuin van Vlaanderen.

En misschien klopt het wel: ‘On y revient toujours…’

 

Meer info over de wintertuin.

Lees ook:

•  het unieke Hortamuseum, in Victor Horta’s eigen huis
•  het art nouveau stadspaleisje van baron Solvay
• het Joris Lens-huis , een modernistische parel van Huib Hoste
• de geheimen van de Keizersberg in Leuven
• architectuur spotten in Luik