Hoe het kasteel van Bouillon blijft verrassen

Wie Bouillon zegt, zegt ‘ kasteel ‘. Natuurlijk. Want wat een kanjer van een versterkte burcht heerst er vanop de donkergrijze leisteenrotsen over het kleine stadje aan de Semois! In deze uithoek van België bevindt zich het alleroudste kasteel van het land. Met zijn rijke geschiedenis, adembenemende uitzichten en indrukwekkende afmetingen blijft het Kasteel van Bouillon verrassen – ook al ging ik er decennia geleden al op schoolreis. Een aanrader voor iedereen die dol is op geschiedenis, avontuur en natuur.

Wat me verraste

• De omvang en de strategische ligging

Als we de smalle Semoisvallei bij Bouillon binnenrijden en het imposante, donkere kasteel spotten in het hart van de stad, kan ik niet anders dan weer onder de indruk zijn. Net als bij mijn eerste bezoek, in de tijd toen de dieren nog spraken. Wat een indrukwekkend bouwwerk blijft deze vesting, zeg! Oprijzend uit de drie rotsen waarop ze gebouwd is, overweldigt ze elke bezoeker met haar monumentale muren van 300 meter lang! De ligging van het kasteel, op een heuvel omgord door een lus van de Semois, maakt het zo goed als onoverwinnelijk.  Moeiteloos overheerst deze burcht de stad en de vallei.

• Ruwe steen en eeuwenoud vakmanschap

Woest en donker is de leisteenrots. Niets dan bewondering dus als we voor de ingangspoort van het kasteel staan dat uit die rots lijkt te groeien. En uit dezelfde leisteen is opgetrokken. Met al je zintuigen ervaar je het: de hobbelige keien bij de ophaalbrug, de geur van mos en vochtige steen, de massieve muren -6 meter dik !- verweerd door eeuwen van regen en wind…

En dan is er het ingenieuze verdedigingssysteem in meerdere ’trappen’, met drie diepe uit de rotsen gehouwen grachten, een kantelbrug en twee ophaalbruggen, ontelbare geheime gangen en robuuste poorten, beslagen met ijzeren nagels, … Ze kraken zachtjes  in de wind als we naar binnen stappen. Door de eeuwen heen werden de oorspronkelijke vestingwerken uit de 8ste eeuw steeds verder versterkt en uitgebreid – zelfs Vauban was hier, in dienst van Lodewijk XIV, ooit aan zet. Je voelt en ziet de geschiedenis hier in elke scheur en barst.

• De heldenstatus van Godfried van Bouillon

Binnen de dikke muren lijkt het alsof de wereld buiten verdwijnt. Je hoort vanalles:  je eigen voetstappen echoën door de lange gangen, het ritselen van vleermuizen in de schaduwrijke nissen en het verre gemompel van een gids die verhalen vertelt over Godfried van Bouillon (1060-1100).

Overtuigd kruisvaarder

Ik kende de oude geschiedenis van de beroemde kruisvaarder/koning van Jeruzalem natuurlijk wel. Wat ik niet wist, is dat Godfried hier waarschijnlijk nooit heeft gewoond. Zijn moeder Ida van Verdun werd daarentegen wel in het kasteel van Bouillon geboren. Haar kinderloze broer erfde het en liet het na aan Godfried. Die verkocht en verpandde echter zijn bezittingen in Bouillon aan de Prins-Bisschop van Luik om zijn  kruistocht te kunnen financieren (1095). Hij werd één van de bekendste leiders van leiders van de eerste Kruistocht.  Met succes, want hij veroverde Jeruzalem en kreeg de titel ‘Beschermer van het Heilig Graf’ – die van ‘Koning van Jeruzalem’ weigerde hij omdat die eer alleen God toekwam. Godfried stierf jong (39), maar volgens de christelijke overlevering was er kwaad opzet mee gemoeid: de Emir van Caesarea zou hem hebben vergiftigd. Godfried werd begraven in Jeruzalem op de berg Golgotha – de plek waar Christus is gekruisigd.

Held door de eeuwen heen

Hij was de eerste christen die heerste over Jeruzalem (1099-1100) en daarmee verkreeg hij eeuwige roem. Allerlei verhalen deden over hem de ronde: zoals alle helden was hij groot, knap, vroom en dapper. Hij kon een beer met de blote hand vellen. En zou een afstammeling zijn van de mythische Zwaanridder. Zelfs na 1000 jaar leeft zijn faam nog altijd verder:

• • In de jaren 1990 verscheen er een stripserie over het leven van Godfried.
  • Jan Leyers, een fan, maakte in 2001 per motor dezelfde reis als zijn held voor de TV-serie ‘In de Schaduw van het Kruis’
  • In 2005 eindigde Godfried op  de 17de plaats in de Franstalige versie van Grootste Belg.

Daarnaast circuleerden er ook wel grappen over de heldhaftige kruisvaarder: zo zou hij de uitvinder van de bouillonsoep zijn.

Maar het is een feit dat dankzij Godfried het kasteel een centrale rol kreeg in de middeleeuwse geschiedenis.

NB In 1963 werd  onder de vloer van de grote ridderzaal een reusachtig, eeuwenoud houten kruis gevonden. Het rust in een  gleuf uitgehakt in de rotsbodem.

• Een doolhof van ijzige gangen en mystieke ondergrondse kelders

Op verschillende plaatsen in de gigantische burcht leiden smalle trappen naar ondergrondse gangen en kerkers, waar een kilte heerst die door merg en been gaat. De lucht is vochtig, de kalksteen druipt van het plafond en de muren voelen ruw en koud aan. De tunnels, kamers en kerkers zijn donker en mysterieus. Ze werden gebruikt als werk- en opslagplaatsen of gevangenissen en verraden hoe zwaar het leven in de middeleeuwen kon zijn. In een smalle ruimte naast de waterput spotten we een houten rad waarin twee mannen moesten lopen om water uit de put van 65 meter diep te pompen.

De kelders zijn best griezelig, diep en smal. Welke hoop heb je nog als je hier in één van de gevangenissen of in de vergeetput zit? Daglicht ontbreekt volledig. En wie denkt er nog aan de arme ziel goed weggeborgen in een donkere uitholling in de rots met geen andere toegang dan een ijzeren hek 6 meter boven de bodem? Je kunt bijna de kreten horen van gevangenen die hier ooit hun dagen sleten.

Heel verrassend toch om in één van die donkere gangen een wegwijzer ‘Cave de fromages’ te spotten. Blijkt dat de plaatselijke kaasmakers hier in een kleine kelder een  bijzondere harde kaas laten rijpen: de ‘Oeillet du château’, een goed bewaard geheim in het hart van het kasteel.

Het verkennen van dit doolhof van smalle gangen, onderaardse kelders en steile trappen, is een avontuur op zich. Ik ondervind aan den lijve hoe lastig het moet zijn geweest zijn voor vriend en vijand om hier de weg te vinden!

•  De schoonheid van het landschap

Het is dan ook een verademing – letterlijk en figuurlijk- om terug naar boven te kunnen klimmen en de frisse buitenlucht op te snuiven. Wanneer je de hoogste toren bereikt, 75 meter boven de Semois, word je overvallen door een adembenemend uitzicht. Fantastisch! De lucht is gevuld met de geur van dennenbossen en verkleurende bladeren, en de wind strijkt zachtjes langs mijn gezicht. Beneden kronkelt de Semois als een zilveren lint door het landschap, omringd door glooiende heuvels in herfsttinten. Het gevoel van vrijheid en grootsheid is bijna overweldigend.

• Het spel van licht en schaduw

Terwijl de dag ten einde loopt, showen de dikke muren van het kasteel een spel van licht en schaduw. Geen toeristisch klank-en-lichtspel deze keer, maar een show die  al het andere overtreft. Het warme oranje van de zonsondergang kleurt de stenen goud, en in de duisternis verlichten flikkerende fakkels de gangen. De geur van brandend hars vult de lucht, en het kasteel krijgt een bijna mystieke sfeer.

Het verwondert ons dan ook niet dat op de hellingen aan de achterkant van het kasteel zich heel wat inwoners en bezoekers verzamelen om er te genieten van een sprookjesachtige zonsondergang. Onder het goedkeurend oog van Godfried himself dalen we het pad af naar de Semois met in ons hoofd de mythen en legendes van lang geleden. We horen alleen nog het geruis van de rivier en het geroep van een verre uil. Het voelt alsof de geesten van het verleden hier nog rondwaren, fluisterend over de gloriedagen van weleer.

• Praktische info

Het kasteel is een eerbiedwaardige beroemdheid en de belangrijkste reden waarom je naar Bouillon afzakt. Voor de liefhebbers is er een nachtelijk klank-en-lichtspel, er zijn roofvogelshows, fakkeltochten, schattenjachten of andere events en ‘experiences’. Zelf vond ik het heel jammer dat het binnenplein van het kasteel voor een stuk ingenomen is door de tribune voor de roofvogelshow en dat de Halloweenmaskers ons toegrijnsden. Ook de soldatenpoppen die hier en daar opduiken in het decor werkten eerder remmend op mijn verbeelding.

Je betaalt 16 euro voor een ticket  ‘Bouillon City Pass’ waarmee je buiten het kasteelbezoek ook andere tijdelijke expo’s en shows kan bijwonen, in Bouillon of in het kasteel. Je krijgt er een plannetje en klein boekje met uitleg over de verschillende ruimtes erbij – echt wel handig/nodig om meer op te pikken van je bezoek! De route is een beetje kneuterig met nummertjes aangeduid. Ook audiogidsen kan je huren of je kan kiezen voor een gegidste rondleiding.  Als je buiten het seizoen gaat, best de openingsuren even checken op de site van het kasteel.

Ondanks de wat verouderde publiekswerking blijft het gigantische kasteel wel een indrukwekkend monument met een fascinerende geschiedenis.

• Top tips in de buurt

Uitgekeken in Bouillon? Dan is het tijd om de omgeving te verkennen. Vooral voor outdoor-liefhebbers is de streek aantrekkelijk: denk aan fantastisch mooie wandelingen en fietstochten  naar bijvoorbeeld de abdij Notre-Dame de Clairefontaine, le ‘Tombeau du Geant’ of de nieuwe hangbrug bij de Moulin de l’Épine. Bij de toeristische dienst in Bouillon krijg je gratis plannetjes met wandelroutes van 3.5 tot 18 kilometer. In de zomer is het kajakken troef op de Semois. Wie meer van cultuur houdt, volgt de tabaksroute (met de auto) en bezoekt enkele pittoreske afgelegen dorpjes zoals Mouzaive, Vresse-sur-Semois of Laforêt.  En even verderop, over de Franse grens, ligt de grootste burcht van Europa in Sedan op je te wachten.

Ook leuk om te lezen:

• Naar de Ardennen: kastelen, wandelingen en culinair genot
• Avontuurlijk wandelen langs laddertjes en uitzichten
• Prinsheerlijk logeren in Château de la Poste in Ronchinne
• De schitterende rijkdom van het kasteel van Modave
• De natuurpracht van de Fondry des Chiens
• Een heerlijke herfstwandeling bij Furfooz (Dinant)