Josef Albers (1888-1976) en Anneliese Fleischmann (1899-1994) leerden elkaar kennen op de Bauhaus Kunstnijverheidschool in Weimar, 1922. Het klikte direct tussen de twee kunstzinnige zielen ondanks het feit dat ze totaal verschillend waren – en niet alleen in leeftijd. Hun fantastische kunstwerken, maar ook hun visie op kunst en hun pedagogische principes legden mee de basis voor de twintigste eeuwse moderne kunst en maakten hen tot meesters van het modernisme. In Villa Empain in Brussel, zelf een modernistische art deco-parel uit de jaren 30, loopt er deze zomer een expo over het koppel Albers. De prachtige strakke kleurenstudies, de originele grafiek en de ritmische, kleurrijke textielontwerpen zijn een revelatie en een lust voor het oog!
Bauhaus: textiel- en schilderkunst
Arme katholieke Duitser uit de mijnstreek ontmoet vooruitstrevende rijke Joodse uit Berlijn. Het lijkt wel het begin van een film. Josef Albers maakt glaskunst en leert als arbeidersjongen schilderen en meubels ontwerpen aan de Bauhaus Kunstnijverheidsschool in Weimar (nog mee opgericht door onze Belgische Henry van de Velde). Anneliese (later: Anni) wil leren schilderen maar wordt aan de dezelfde kunstschool in die tijd als vrouw doorverwezen naar de weefafdeling…
American dream
Niets houdt de twee outcasts, die als een blok voor elkaar vallen, echter tegen om hun artistieke dromen te realiseren. Ze trouwen in 1925 en blijven levenslang samen. Josef en Anni inspireren en stimuleren elkaar, en verlaten in de jaren 30 nazi-Duitsland om uit te wijken naar Amerika. Daar wordt Josef eerst directeur van de kunstafdeling van het Black Mountain College (North Carolina), later maakt hij het als prof in de kleurenstudie aan de prestigieuze Yale University, terwijl Anni exposeert in het MoMA in New York en zo ervoor zorgt dat textiel voor de eerste maal ook als kunst wordt beschouwd.
To open eyes
Tussenin reist het artistieke pionierskoppel zo vaak ze kunnen naar Latijns-Amerika. De intense kleuren, vormen en motieven van de precolumbiaanse kunst zijn een blijvende inspiratiebron voor hun werk én dagen hen ook uit om anders te kijken naar westerse kunst. Dat is iets wat ze willen doorgeven in hun lessen, want ze zijn ook bevlogen leraars: hun belangrijkste doel is ’to open eyes’. Daar zal Josef ook letterlijk aan werken door zijn schilderexperimenten waarbij hij aantoont hoe de waarneming van kleuren verschilt naargelang de combinatie van kleuren in een vierkant vlak.
Het levensverhaal van Josef en Anni Albers leest als een sprookje maar de expo toont dat het meer is dan dat. Elk verzetten ze in hun eigen domein (schilder-en textielkunst) bakens en leggen ze de fundamenten voor de moderne kunst. Meesters van het modernisme.
Over kunst en kleur in 5 quotes
De expo in Villa Empain over het werk van het kunstzinnige koppel fascineert visueel, maar ook hun pedagogische en artistieke theorieën boeien en zetten aan tot denken. Alleen al het feit dat Josef vlotweg 1000 vierkante schilderijen maakte als oefening in de kleurenstudie ((Homage to the square) geeft een idee van hoe obsessief het koppel bezig was met kunst. En met de fysieke en emotionele werking van kleur. Daarom: niet te veel uitleg over de werken – die moet je gaan bekijken – wel 5 geweldige citaten uit de zorgvuldig gecureerde expo :
Quote 1
In visual perception a color is almost never seen as it really is – as it physically is. This fact makes color the most relative medium in art.
Quote 2
I think art parallels life. Color in my opinion, behaves like a man (…) in two distinct ways: first in self-realization and then in the realization of the relationship with others.
Quote 3
I have not built any theory. I have only tried to build up sensitive eyes.
Quote 4
Our world goes to pieces, we have to rebuild our world. (…) We learn courage form art work. And we have to go where no one was before us. We are alone and we are responsible for our actions. Our solitariness takes on religious character: this is a matter of my conscience and me.
Quote 5
Learn to see and to feel life, that is, cultivate imagination, because there are still marvels in the world, because life is a mystery and always will be . But be aware of it.
Pioniers en meesters
Fantastisch hoe Anni en Josef hun leerlingen wilden de ogen openen voor de wonderen van de wereld en het leven, als lesgevers én als kunstenaars. Ze werkten nooit samen aan een werk, maar deelden wel dezelfde visie.
Anni Albers deed dat aan het weefgetouw met “pictorial weavings”, die meer waren dan louter ambacht en de volle aandacht van de kijker verdienden. Later maakte ze zeefdrukken, litho’s en ander grafisch werk dat sterk geïnspireerd was door haar weefervaring . Haar ontwerpen voor stoffenproducent Knoll staan ook nu nog als een huis.
Josef van zijn kant ontleedde aan zijn schildersezel obsessief de werking en de waarneming van kleur. Samen ontpopten ze zich tot voorlopers van het modernisme met hun theorieën over kunst. Ze waren super-bescheiden, maar oefenden met hun werk en theorie een grote invloed uit op heel wat hedendaagse kunstenaars.
Modernisme in moderne villa
De expo met textiel, schilderijen, grafiek, foto’s, video-interviews, meubels en tekeningen van Josef en Anni Albers is een initiatief van de Armeense Boghossianstichting en is gesitueerd in de Brusselse Villa Empain. Een plek die op zichzelf al de moeite waard is om te bezoeken. Het rijkelijke art deco interieur van het voormalige optrekje van baron Empain betovert de bezoeker en de villa reflecteert in haar architectuur het lijnenspel dat zo belangrijk is in het werk van Josef en Anni Albers.
Jammer dat er geen drankje te krijgen is in de ‘Amerikaanse bar’ uit de jaren 30. Maar kijken mag. Ook naar het zwembad in de tuin, dat ooit het grootste en het diepste (3.80m) van Brussel was.
Kunst in een kunstwerk.
Praktische info :
De expo ‘Josef en Anni Albers, een gevierd modernistisch koppel’ loopt nog tot 8 september in Villa Empain
Ook leuk om te lezen
Prachtig!
Eenvoudig maar krachtig,hè?