Kanaal: van stokerij naar kunstzinnige oase in Wijnegem

“Kanaal” in Wijnegem? Dat is een verbluffende oud-industriële site aan het Albertkanaal. Omgetoverd tot een plek waar je kan genieten van kunst maar waar het ook uniek werken en wonen is. Antiquair en kunsthandelaar Axel Vervoordt liet er eind jaren 90 zijn oog op vallen en kocht het domein aan.Ik had er al van gehoord, maar vertrok zonder speciale verwachtingen naar de site van de voormalige jeneverstokerij en mouterij. Ons bezoek werd een ware ontdekkingstocht langs erfgoed, hedendaagse kunst, design, architectuur en landschap. Kanaal en de Axel Vervoordt Gallery: een verborgen kunstzinnige oase die elke zaterdag gratis te bezoeken is.

Het verhaal van de oude stokerij

Stokerijstraat 119 in Wijnegem. Dit moet het zijn. Een indrukwekkende muur van oude gebouwen, omgevormd  tot hedendaagse appartementen en lofts, rijst voor ons op.

Meer dan 150 jaar geleden, in 1870, stampte de familie Meeus hier een bloeiende likeurstokerij uit de grond. Naast de stokerij verrezen er een mouterij, kantoorgebouwen, arbeiderswoningen, magazijnen en stallen. De ligging aan de Kempische Vaart (later: het Albertkanaal) was perfect voor aanvoer van grondstoffen en uitvoer van sterke drank naar o. a. Spanje, Congo en Cuba. Stokerij Meeus had zelfs eigen schepen aan de steiger liggen. Naast een brandweerkorps sponsorde Stokerij Meeus bovendien ook een schooltje, een kapel en …een stoomboot. De familie Meeus zorgde vlotjes voor werkzekerheid in de wijde omgeving: zo’n 250 mensen vonden een job in de stokerij. Niet verwonderlijk dat afstammeling Hippolyte Meeus in 1892 ook burgemeester van Wijnegem werd en de aanzet gaf voor o.a. de bouw van het ‘gasthuis’ en het gemeentehuis. Tegen het begin van de 20ste eeuw was de stokerij zelfs uitgegroeid tot één van de grootste destilleerderijen van Europa.

Van stokerij naar kunst en luxeflats

Maar mooie liedjes blijven niet duren. De Eerste Wereldoorlog legde alles stil, en daarna werd er heel wat strenger opgetreden tegen alcoholgebruik – en verkoop. Meeus kwam in minder gunstige papieren terecht en uiteindelijk verhuisde de alcoholproductie van Wijnegem naar de Antwerpse vestiging.

In het midden van de twintigste eeuw nam mouterij Albert de site over. Na de passage van biergigant Heineken kocht Axel Vervoordt tenslotte in 2000 de Kanaalsite en vestigde er zijn kunsthandel. De familie Vervoordt gaf een schare ontwerpers de opdracht om het domein om te vormen tot een aangename woon- en werklocatie. Vandaag  is de oude mouterij getransformeerd tot een complex van appartementen, lofts, kantoren en daarnaast is het ook de thuishaven van een van de belangrijkste hedendaagse kunstgaleries in Europa, de Axel Vervoordt Gallery. En ik moet toegeven: het is een wonderlijke ervaring om deze wereld te verkennen.

Kanaal: wonen, werken, ontdekken

Als we langs de monumentale blokken wandelen, merken we dat het domein uit een heleboel verschillende gebouwen en gebouwtjes bestaat. Het is even zoeken naar de ingang van de galerij, want we zien overwegend privé-flats. We herkennen oude pakhuizen, aan de straatkant, maar evengoed achterin, langs het pad naar het kanaal. Door een openstaande poort spotten we een patio met Japans aandoende beplanting. Tussen het groen en de slingerende paden die de gebouwen met elkaar verbinden, ontdekken we een aantal kleinere, moderne woonblokken. Een kerkje staat wat verloren op het einde van een pad. ‘James Turrell’ lezen we.  Opvallend zijn de 8 gigantische silo’s met hun gebogen stalen deuren. En in een raadselachtig rond gebouw schuilt kunst van Anish Kapoor, zoals de wegwijzer verraadt.

Langs bloeiende toverhazelaars dwalen we rond op dit intrigerende domein.

Grote architectuurnamen

Dick Vervoordt, projectontwikkelaar en zoon van Axel, nam in 2010 een aantal toonaangevende architectenbureaus onder de arm om de kanaalsite om te vormen tot een levendige en gevarieerde kunstige woonwijk met 100 appartementen en een 20tal kantoren. Het lijkt wel een stadswijk als je er rondwandelt. Architectenbureau Bogdan & Van Broeck creëerde het oorspronkelijke ontwerp en ontwikkelde een visie voor de herbestemming van het gebouw als kunstgalerij en residentieel complex, Stéphane Beel architecten pakte de oude silogebouwen aan en Coussée & Goris hertekende de oude distilleerderij en de pakhuizen. Het hele domein is een combinatie van oude historische architectuur met nieuwbouw.

Wij moeten even zoeken, maar de ingang van de kunstgalerij, de Axel Vervoordt Gallery, bevindt zich in het monumentale gebouw van de vroegere mouterij.  We krijgen er een plannetje en een toegangsbadge. Als we het gordijn opzijschuiven, staan we middenin de oude fabriekshal. De moutketels zijn er weggehaald, maar de typerende structuren en trappen zijn gebleven. Met open mond staren we naar de kunstwerken die hier perfect passen.

Kunst kijken in Kanaal en Axel Vervoordt Gallery

Na even bekomen te zijn van de overweldigende industriële architectuur, komen we toe aan de echte reden voor ons bezoek: kunst kijken. En wat voor kunst!  In de kleine kapel op de hoek van het domein maakten we al kennis met de installatie van de wereldberoemde lichtkunstenaar James Turrell.

We dwalen verder tussen de fabriekspanden/woonblokken en badgen ons een toegang tot de verschillende locaties. Als de stalen deuren zich voor ons openen, lijkt het alsof we elke keer weer een nieuwe schatkamer binnenstappen. Dat geldt zeker voor de hoge smalle silo’s waarin we telkens een installatie van een andere kunstenaar in de duistere ruimte ontwaren: Otto Piene, Marina Abramović, Lucia Bru, de betoverende kleurige lichtinstallatie van Tatsuo Miyajima… Fascinerend!

Interieur van contrasten en uitgepuurde harmonie

De silo’s en fabriekshallen blijken de de perfecte locatie om kunstwerken te tonen. Of schuilt hierin net de inventiviteit van de ontwerpers? Hoeveel aandacht krijgt elk werk in deze monumentale ruimtes!

In het interieur lijkt contrast verder de rode draad te zijn: originele industriële bakstenen muren worden gecombineerd met moderne elementen zoals glazen liftschachten en trappen. Ook in de galerij hangt super-hedendaagse kunst naast eeuwenoude verweerde gebruiksvoorwerpen. Toch straalt het geheel ongelooflijk veel harmonie uit.

Met hoeveel zorg zijn de kunstwerken in de ruimtes opgesteld. De ultrasobere, oosters aandoende plaatsing en presentatie doet de installaties, sculpturen, schilderijen en tekeningen helemaal tot hun recht komen.  Door het verrassende lichtspel en de bijzondere sfeer lijkt het wel alsof we in een soort van heiligdom binnenstappen.

Uitgekiend lichtspel

Opvallend is dat de ruimtes vaak erg donker zijn en mysterieus ogen. Een ingenieuze verlichting toont je waar je moet zijn en leidt je blik. Of er is het contrast met natuurlijk licht dat door een enkel raam binnenvalt. Ruimte die aanzet tot meditatie. Een oase van kunst.

In het Henro/Ma-Kagebouw is de ruimte dan weer compleet helderwit, overspoeld door natuurlijk licht.  Een ideale achtergrond voor het sobere werk van Renato Nicolodi dat er op dat moment hangt te schitteren. De grote ramen omkaderen de waterpartij buiten als  een landschapsschilderij.

Ook de gangen en traphallen in de verschillende ruimtes baden in dat geheimzinnige contrast van licht en donker en de sfeervolle harmonie van eeuwenoud patina  en tijdloze moderne kunst.  Heel bijzonder!

At the Edge of the World

Datzelfde gevoel van tijdloosheid en oneindigheid overvalt me ook als we de ronde graanzeefmouterij binnengaan waar het kolossaal werk ‘At the Edge of the World’ van Anish Kapoor is opgesteld.  De sfeer is ingetogen en sacraal. Je wordt aangezogen door de gigantische koepel. Een bedreigend ruimtetuig of een beschuttende schuilplaats? Onder de karmijnrode binnenkant van de koepel staan, is een bevreemdende ervaring: er is de gigantische leegte rondom je, maar je voelt ook een soort troostende bescherming. Een ervaring van een andere dimensie.

Tuinlandschap

Tenslotte is er nog het hele ‘landschap’ dat de uiteenlopende gebouwen op de site verbindt. Schijnbaar toevallig en natuurlijk zorgen plukjes bomen, hagen, lage struiken en bodembedekkers ervoor dat de site een sfeervol geheel vormt dat -naast al dat industrieel en architecturaal geweld – rust en sereniteit uitstraalt.  Mission accomplished voor landschapsarchitect Michel Desvigne.

Aandachtstrekker in het heel natuurlijk ogende geheel is de strakke waterpartij in het hart van de site, bij het ronde gebouw  van Anish Kapoor’s installatie. Je blijft ernaar kijken.

Kanaal, een kunstzinnige oase

Kortom , Kanaal is een fascinerende plek. De verzameling van oude industriële gebouwen is een fantastische oase van kunst geworden. De permanente collectie van Axel Vervoordt Gallery is een geweldige aanrader. Niet alleen omdat je hier heel wat topwerken van hedendaagse kunstenaars terugvindt, ook omwille van de uitgepuurde manier waarop de werken gepresenteerd zijn. Naast de vaste waarden die hier permanent ingebed zijn in de omgeving, is het ook altijd uitkijken naar de tijdelijke tentoonstellingen. Elke drie maanden komt er nieuw werk. En wie genoeg zakgeld bij heeft, kan zijn eigen kunstwerk kiezen en mee naar huis nemen, natuurlijk ;).

Exclusief wonen

Hoe het is om hier in deze bijzondere omgeving te wonen, daar heb ik geen idee van. Beroemdheden als Kanye West zijn daar blijkbaar beter van op de hoogte. Buren spotten de rapper al een aantal keer in Wijnegem en dat bericht kwam snel in de media. Axel Vervoordt zelf blijft hier discreet over. Feit is wel dat de 76-jarige interieurspecialist en filantroop al heel wat beroemde stulpjes inrichtte, onder andere die van Sting, Robert De Niro, Calvin Klein, Madonna en Bill Gates.