Zo klinkt de slotzin van de tekst op de Duitse begraafplaats in La Cambe, Normandië (1961). En daaraan denk ik terug als we naar Vladslo rijden om er één van de vier Duitse begraafplaatsen in de Westhoek te bezoeken. Ik wil namelijk absoluut de beeldengroep het Treurende Ouderpaar van Käthe Kollwitz zien. Enkele jaren geleden dreigde de familie van de kunstenares de beeldengroep terug naar Duitsland te laten brengen, omdat het kunstwerk zo verwaarloosd was.
We komen net van Tyne Cot, de Britse militaire begraafplaats bij Zonnebeke. De witte oorlogsgraven schitterden er in de zon. Vele bezoekers.
Tyne Cot
Een kruis voor de slachtoffers
De Stone of Remembrance, ontworpen door de Britse architect Edwin Lutyens, ondersteunt het Cross of Sacrifice. De gedenksteen is terug te vinden op alle militaire begraafplaatsen met meer dan 1000 slachtoffers van de Commonwealth War Graves Commission. Hij heeft overal dezelfde afmetingen: 3,5 meter lang en 1,5 meter hoog. Lutyens schreef erover in mei 1917:
On platforms made of not less than three steps…place one great stone of fine proportion 12 feet long and finely wrot- without undue ornament and tricky and elaborate carvings- and inscribe thereon one thought in clear letters so that all men for all times may read and know the reason why these stones are placed throughout France- facing the West and facing the men who lie looking ever eastward towards the enemy” (uit: SKELTON T en GLIDDON G., Lutyens and the Great War, 2008)
De geometrie is gebaseerd op studies van het Parthenon. En het opschrift komt van de Britse auteur, dichter en Nobelprijslaureaat Rudyard Kipling, wiens enige zoon in WWI is omgekomen. Het is een citaat uit het Boek Ecclesiasticus.
Vladslo
Op weg naar Vladslo dus, naar de Duitse begraafplaats. Na wat zoeken, vinden we de plek bij het Praatbos.
We zijn er helemaal alleen. De sfeer tussen de donkere eikenbomen grijpt ons aan.
Eenvoudige grijze stenen liggen er tussen het gras. We herkennen het patroon van de Duitse begraafplaatsen in Normandië.
De eerste Duitsers werden al in het Praatbos begraven in oktober 1914, tijdens de Slag om de IJzer. Er was toen op die plek ook een Duitse hospitaalpost waar heel wat gewonden overleden, waardoor de begraafplaats groeide en tegen het eind van de oorlog meer dan 3000 doden telde. In de jaren 50 werden er vanuit meer dan 60 plaatsen in de Westhoek zo’n 20.000 Duitse graven overgebracht naar Vladslo.
Peter Kollwitz
Helemaal achteraan zien we dan pas het Treurende ouderpaar, de beeldengroep ontworpen door de Duitse beeldhouwster Käthe Kollwitz, ter nagedachtenis van haar tweede zoon Peter Kollwitz. Net 18, had hij vrijwillig dienst genomen in het Duitse leger. En dat terwijl Käthe een geëngageerde vredesactiviste was…
Toen Käthe samen met haar man eind november 1914 vernam dat haar jongste zoon een maand tevoren, in de nacht van 23 op 24 oktober 1914, in de buurt van Esen was gesneuveld, wilde zij bijna onmiddellijk een herdenkingsmonument voor hem maken. Het kostte haar echter vele jaren vooraleer ze uiteindelijk “Die Eltern” ontworpen had. Ze wou via haar kunstwerk niet alleen haar eigen verdriet uitdrukken, maar ook dat van alle ouders, wiens zonen omgekomen waren. Twee Berlijnse beeldhouwers voerden het ontwerp uit: August Rhades (de vaderfiguur) en Fritz Diederich (de moederfiguur) .
Het treurende ouderpaar in Vladslo
In juli 1932 werden de beelden op de begraafplaats van het Roggeveld in Esen opgesteld. Käthe was hierbij aanwezig. In 1956, toen alle graven van het Roggeveld overgebracht werden naar de begraafplaats van Vladslo, verhuisde de beeldengroep mee en werden de beelden achteraan op de begraafplaats geplaatst, vlakbij het graf van Peter Kollwitz (6/02/1896 – 23/10/1914).
het treurende ouderpaar in Vladslo
In het beeldenpaar heeft Käthe Kollwitz een gebeiteld portret gemaakt van zichzelf en haar man Karl. De beelden staan duidelijk gescheiden; ze beleven elk voor zich hun eigen verdriet. Er is geen spoor van trots over de gevallen held of dank voor het gebrachte offer. In hun rouw en gemis lijken de ouders zich vooral te verwijten dat ze hun kind naar de oorlog hebben laten gaan. (De nazi’s beschouwden de kunst van Käthe Kollwitz dan ook als “ontaard“, zij kreeg een tentoonstellingsverbod eind jaren ’30.)
De vader en moeder kijken niet alleen naar hun zoon, die vlak voor hen begraven ligt, maar tegelijk naar alle andere slachtoffers van de oorlog. Ze zijn een universeel symbool geworden van diepe droefheid en een stille aanklacht tegen de wreedheid van de oorlog. Erg aangrijpend.
Treurige herhaling
Een kleinzoon van Käthe, zoon van haar oudste zoon Hans, werd ook Peter genoemd naar zijn omgekomen oom. Bijzonder moeilijk moet het geweest zijn voor Käthe toen dit kleinkind in 1942 zelf ook sneuvelde in Rusland. Käthe stierf op 22 april 1945, ze was zevenenzeventig.
Monumentenzorg
Begin 1996 was er in Vlaanderen heisa rond het Treurende Ouderpaar want de familie van de kunstenares stelde voor om het te vervangen door een replica en de originelen naar Berlijn te halen. Zij vonden dat het kunstwerk verwaarloosd werd en in slechte staat was. De Vlaamse overheid wees dit voorstel af en in 1997 werd de begraafplaats met inbegrip van de beelden eindelijk beschermd als monument.
Herdenking en herinnering
In 2014 werd een replica gemaakt van het Treurende Ouderpaar in Vladslo, die na een “vredestocht” doorheen Europa geplaatst werd op het Duits-Russische soldatenkerkhof van Rzjev, een stad aan de Wolga, waar de kleinzoon van Käthe Kollwitz ligt.
Over de Duitse begraafplaats van Vladslo maakte Willem Vermandere nog een erg mooi lied,“Vladslo”, dat in 1995 verscheen op het album Mijn Vlaanderland.
Tip: ga er niet heen in de winter. Dan is rond het ouderpaar een stevige houten kist getimmerd, zodat je er helemaal niks van ziet.
O zo zonde!
Ken je ook de reden? Ter bescherming van het beeld?
Niet helemaal gelezen, maar wat een prachtige beelden. Zo hoort kunst te zijn. Zwijgend doch veelzeggend.
Daar wordt een mens stil van, en dat net na Ten Oorlog 2.