Over een blinde hertog, zijn kasteel en de Arenbergs in Leuven

Elke dag fiets ik minstens twee keerĀ  deze twee mannen voorbij.

de Arenbergs in Leuven

En dat geldt ook voor het Arenbergkasteel, het Arenbergpark, de Arenbergbib, het Arenbergplein,… Bovendien brouwde ik tijdens mijn studies ooit mengseltjes in erlenmeyers in het Arenberginstituut (nu: kunstencentrum STUK). En woonde mijn wederhelft in de Van Arenbergstraat… Niet verwonderlijk dus dat ik nieuwsgierig was naar die Arenbergs. En naar hun prachtige kasteel in Heverlee, dat Ć©Ć©n van de historische trekpleisters van Leuven is. Een klein uitstapje en het verhaal van een blinde hertog, zijn kasteel en de Arenbergs in Leuven.

Lodewijk Engelbert van Arenberg - de Arenbergs in Leuven

Een standbeeld

Op het plein voor het Arenbergkasteel in HeverleeĀ spot jeĀ het beeld van Lodewijk Engelbert van Arenberg (1750-1820) en JP Minckelers (1748-1824). Beiden druk in gesprek. Over het lichtgas/steenkoolgas datĀ Minckelers ontdekte dankzij de sponsoring van de hertog? Of over de supermoderne heteluchtballon die ze in 1783 in het Arenbergpark lieten opstijgen en die 25 km verderĀ in Zichem landde?

De blinde hertog

Engelbert was in elk geval een markante figuur in het geslacht van de Arenbergs. Voorbestemd om zoals zijn voorouders een belangrijke rol te spelen in het leger en als staatsman,Ā vielĀ zijn droom al snel in duigen. Tijdens een ongelukkigĀ jachtpartijtje op het familielandgoed in Edingen kreeg hij hagel in het gezicht en werd blind. Net 24 – maar gelukkigĀ al getrouwd met een goede partij :).Ā Een leger aanvoeren wasĀ een no-goĀ maar de erudiete en kunstminnende hertog zocht en vond een andere rol. Ondanks zijn blindheid (en de slechte wegen)Ā reisde hij vaak per koets door Europa, begeleid door een imposante hofhouding, zoals het paste voor een heer van stand. Hij werd een belangrijke mecenas voor kunst, cultuur en wetenschappen. En voor de Leuvense universiteit in het bijzonder.

Wetenschappelijke interesse

Engelbert was enorm geboeid door de natuurwetenschappen en de industrie.Ā Zo stimuleerde hijĀ de mijnbouw in Vedrin en Charleroi en de ontdekking van het steenkoolgas door de Leuvense hoogleraar fysica,Ā Jan PieterĀ Minkelers. Het park vanĀ Engelberts kasteel te HeverleeĀ diende als ‘proeftuin’ voor het lanceren van heteluchtballons.

Engelbert van Arenberg zou er waarschijnlijk dus glimlachend mee ingestemd hebben dat de universiteit in de loop van de 20ste eeuw eigenaar werd van het Arenbergdomein in Heverlee. En zijn interesse voor mijnbouw werd door zijn nazaten gedeeld. Gevolg: ter gelegenheid vanĀ het adellijk huwelijk van (deĀ met diamanten overladen)Ā Hedwig de Ligne en Engelbert Marie van ArenbergĀ in Brussel (1897) werd er steenkool uitgedeeld aan de bevolking. Bij wijze van traktatie. Origineel. En waarschijnlijk erg geapprecieerd door de gewone man.

de Arenbergs in Leuven
EĆ©n van de vele gebouwen van de ingenieursfaculteit in het Arenbergpark.
Heverlee arenbergcampus
KUL, departement materiaalkunde

De Arenbergs en het Arenbergkasteel in Heverlee

de Arenbergs in Leuven
renaissanceslot Arenbergkasteel te Heverlee

De CroĆæs

Van bij het standbeeldĀ van de Blinde Hertog voert de weg door het park omlaag naar het kasteel van Heverlee. In de 12de eeuwĀ rees er op deze plek al eenĀ versterkte woontoren op, een donjon. De burcht en de gronden errond waren een leen van de hertog van Brabant. De 13de (tja…) leenheerĀ raakte echter blutĀ enĀ moest het kasteel verkopen. De machtige adellijke familie van CroĆæ(PicardiĆ«),Ā ook alĀ in het bezit van het hertogdom Aarschot,Ā verwierf het kasteelĀ in 1445. Maar vooral Willem van CroĆæ (1458-1521) maakte van de burcht bij de Dijle een echt renaissance-jachtslot met brug, torens, erkers… Hij was voogd van de jongeĀ Karel V. Toen die naar Leuven kwam studeren, leerde hij jagen en zwaardvechten in het Arenbergkasteel. Willem startte ook de bouw van een priorij (een Celestijnenklooster) waar hijĀ zijn grafkapel wilde optrekken. Die zou nooit af raken. Want WillemĀ stierf ‘plots’ in verdachte omstandighedenĀ in Worms. Hij woonde erĀ de kroning bijwoonde. Hoge bomen vangen veel wind…

De straat waaraan het kasteel ligt, heet nog altijd de ‘Willem de CroĆæ-laan’. En deĀ Celestijnenlaan tussen het kasteel en het voormalige Celestijnenklooster (nu de Campusbib Arenberg) verwijst nog steeds naar de oude priorij.

Arenbergbibliotheek
het voormalige Celestijnenklooster, nu de Campusbib Arenberg
heverlee campusbib arenberg
Architect Rafaƫl Moneo ontwierp de nieuwe campusbib Arenberg en integreerde ze in het oude klooster.

Arenbergs in Heverlee

Pas in de 17de eeuw werden de ArenbergsĀ heer en meester van het landgoedĀ in Heverlee. Door een huwelijk met Anna van Croy werd Karel van Arenberg de nieuwe eigenaar. EnĀ de ArenbergsĀ zouden dat blijven tot 1914. Zij behoorden tot de hoogste Duitse zwaardadel enĀ regeerden soeverein in hun vorstendom Arenberg (Eifel, Duitsland). Na de eerste wereldoorlog werden hun Franse en Belgische bezittingenĀ echter in beslag genomen en eigendom van de staat. De Leuvense universiteitĀ kocht hetĀ domein in Heverlee. Engelbert Marie van Arenberg( 1872-1949) was de 9de en laatste hertog met de vorstelijke Duitse titel. Hij vroeg de universiteit om de indeling van het kasteelĀ te behouden. Een aantal schilderijen in de salons werden aan de KULeuven geschonken.

Katholieke Universiteit Leuven

Het kasteel is nu het centrale gebouw van de ingenieursfaculteit van de KUL. Studenten architectuur maken er hun maquettes. Enerzijds jammer, want binnen is daardoor veel van de oorspronkelijke charme verdwenen. Anderzijds is het waarschijnlijk ook aan de universiteit te danken dat dit erfgoed overeind bleef. Wie kan het zich nog veroorloven om zo’n stulpje met aanhorigheden en park te onderhouden?

Aan de buitenkant heeft het jachtslot nog heel veel charme, ook al is het herhaaldelijk verbouwd en gerestaureerd. En niet elke ingreep is even geslaagd…

de Arenbergs in Leuven
Op de torenspitsen schittert de keizerlijke dubbele adelaar van de Habsburgers nog. De heer en zijn vrouw hadden ieder hun eigen vleugel in het kasteel: de oostelijke toren was voor haar, de westelijke voor hem.
de Arenbergs in Leuven
de binnenkoer

de Arenbergs in Leuven

de Arenbergs in Leuven
de huiskapel: alleen voor de adellijke familie
de Arenbergs in Leuven
2 Mechelse kunstenaressen ontwierpen de nieuwe glasramen voor de kapel: het verhaal van het kasteel in kallligrafie verteld.

Het kasteel nu

Binnen is het voormalige jachtslot dus omgebouwd voor universitair gebruik. Zonde toch, om te zien hoe er onder de prachtige gewelven prefabwanden en -hokjes zijn geplaatst omĀ het gebouw aan de huidige noden aan te passen.

De kapel enĀ de vier 18de eeuwse salons op de eerste verdieping kan je nog bezoeken. Oorspronkelijk vormden die salonsĀ Ć©Ć©n grote zaal, deĀ centrale ruimte van het slot. Die fungeerde als feest- en banketzaal maar ook alsĀ locatie voor rechtspraak en administratief overleg. Nu gaan er promoties door, plechtige ontvangsten of recepties.

Arenbergkasteel Heverlee

De ‘oprit’ naar het kasteel

Vanop het balkon boven de inrijpoort heb je een mooi zicht op het uitgestrekte grasplein voor het kasteel en op de vroegere afspanning ‘De Oude Kantien’. In vroegere tijdenĀ werden hier de koetsen ondergebracht en de paarden ‘afgespannen’ en op stal gezet. In deĀ 19de eeuw maakteĀ hertog Engelbert August van Arenberg(1824-1875) dagelijks een wandeling… per koets:Ā hij liet zich rondvoeren in Heverlee langs de Herendreef, Heverleebos, de Hertogstraat,Ā en de dreef die recht op het kasteel uitkwam (Leopold III – en Engelbertlaan). Klein detail: een stuk metselwerk van de ijskelder van het kasteel is nog zichtbaar maar de volledige kelder ligt nog altijd verborgen in de hoge berm van de Engelbertlaan.

Andere kastelen van de Arenbergs

De Arenbergs waren dus landheren en grootgrondbezitters. In Brussel hadden ze hun stadspaleis, het huidige Egmontpaleis. Naast het jachtslot in HeverleeĀ bezaten ze ook een lustslot in Edingen.Ā Het park was in de 17de eeuw zo beroemd dat Lodewijk XIV zijn architect Le NĆ“tre naar Edingen stuurde om er inspiratie op te doen voor de tuinaanleg van Versailles!

EnĀ daarnaast hadden de Arenbergs nog enkele andere kastelenĀ waarĀ zeĀ eenĀ dagjeĀ kondenĀ doorbrengen.

File:Atlas Van der Hagen-KW1049B11 075 1-LE PARC D ANGUIEN = HET PERK VAN ANGUIEN.jpeg
Romeyn de Hooghe [Public domain], via Wikimedia Commons

Bosbeheer

De Arenbergs verwierven ook Heverleebos en Meerdaalwoud en legden er dreven aan in dambordpatroon. Makkelijk voor de houtkap en … voor de organisatie van drijfjachten natuurlijk. De ProsperdreefĀ (ā€˜de weg naar het boschā€™)Ā is de langste van alle bosdrevenĀ omdat hij loopt tot aan de grens met WalloniĆ«.
Onder Prosper Lodewijk van Arenberg (1785-1861) was het grondgebied van deĀ Arenbergs hetĀ grootst:Ā in totaalĀ besloeg het ong. 20 866 ha. Het verhaal ging dat de hertog over zijn eigen grondgebiedĀ van zijn kasteel in Duitsland naar Heverlee kon reizen!
Door het Vaticaan werd Prosper Lodewijk zelfs vooruitgeschoven als mogelijke eerste koning van Belgiƫ. Hij weigerde echter.

Kunsten

Maar terug naar het kasteel. In de salons merk je nogĀ dat de Arenbergs kunstminnaars waren: de murenĀ zijn gedecoreerd met prachtige schilderijen.Ā De naam ‘Arenberg’ geldt zelfs als keurmerk voor kunst.Ā Portretten door Antoon Van Dijck,Ā de Hellevaart vanĀ Jeroen Bosch, werk van Breughel… daar draaiden ze hun hand niet voor om.
Naast beeldende kunst interesseerden de Arenbergs zich ook voor het theater. In het kasteel is er een theaterzaaltje, met beschilderde gewelven, maar er is jammer genoeg weinig overgebleven van het oorspronkelijke interieur. In de 18de eeuw hadden deĀ Arenbergs ook de leiding van de Muntschouwburg in Brussel.

de Arenbergs in Leuven

de Arenbergs in Leuven

de Arenbergs in Leuven

de Arenbergs in Leuven

de Arenbergs in Leuven
Hedwig de Ligne

Arenbergkasteel Heverlee

jachtdetails in het interieur

Adellijk geslacht

Engelbert Marie (1872-1943) was de laatste drager van de Duitse adellijke titel ‘van Arenberg’ maar later werd het wel een Belgische titel. Sinds 1953 mogen de familieleden van de Belgische tak zich ‘Altesse Serenissime’ (‘Doorluchtige Hoogheid’) of ‘Prins van Arenberg’ laten noemen. Het hoofd van de familie is de ‘Hertog van Arenberg’. Vandaag is Leopold-Engelbert van Arenberg (1956) de dertiende hertog van Arenberg en negentiende hertog van Aarschot.

Op heel veel domeinen speelden de Arenbergs dus een vooraanstaande rol. Geen wonder dat de stad Leuven dit adellijk geslacht in de kijker zette tijdens het Arenbergfestivalin 2018.

Voor wie echter geen zin heeft in geschiedenis is het gewoon fijn om op een zonnige dag in het park van de herfstkleuren te genieten. OfĀ de duizenden sneeuwklokjes en bosannemoontjes te tellen in de lente. Della BosiersĀ wist het al toen ze jaren geleden ditĀ lied componeerde over het Park van Heverlee. Geen romantischer plekje dan het Arenbergpark :).

Arenbergkasteel Heverlee

NB Kastelenliefhebber? Lees dit ook:

Meer over Leuven

15 thoughts on “Over een blinde hertog, zijn kasteel en de Arenbergs in Leuven

  1. Bedankt voor die heel interessante info. Kom die 2 mannen ook regelmatig tegen en raar, maar heb me nooit afgevraagd wie dat waren..
    Nu ben ik helemaal klaar om in het komende weekend naar het Festival van de Arenbergs te gaan. De rondleidingen waren dadelijk volzet, maar ik hoop op een onverlaat die vergeet te komen…

    1. Ik vond het zelf ook leuk om het op te zoeken ;).
      En ben wel benieuwd naar het Festival. Meestal zijn er wel een paar mensen die niet komen opdagen, dus duimen maar dat je kan aansluiten! Fijne avond nog!

  2. Je zou een goede gids kunnen zijn voor toeristen šŸ™‚ : wat een hoop boeiende informatie heb jij verzameld over deze Arenberg familie-geschiedenis!

Altijd fijn om je reactie te lezen: