Westerlo. Een dorp in de Kempen. Sterker: de Parel der Kempen. Want deze kleine gemeente te midden van de adellijke Merodelanderijen telt zo maar vlotweg twee kastelen van die prinselijke familie. En sinds de prins de Merode in 2004 1500 hectare grond verkocht aan de Vlaamse overheid, ligt Westerlo ook pal in het midden van een publiek toegankelijk natuurgebied. Dat Landschapspark de Merode bevindt zich op het snijpunt van de provincies Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant en het heeft, zoals je al kon veronderstellen, een rijke adellijke en literaire geschiedenis. Door zijn uitgebreide knooppuntennetwerk is het natuurgebied bovendien een feest voor wandelaars en fietsers.Wij trokken met vrienden in ‘Westel’ op verkenning. Het werd een combinatie van door de bossen hossen, rustig wandelen langs de wonderlijke kastelen van Westerlo en genieten van het groen langs de ‘Grote Neet’ natuurlijk.
Inhoud
Gravinnekespad
Het is een late winternamiddag en de bomen staan er kaal en stil bij. We laten de Abdij van Tongerlo links liggen en kuieren naar hartje Westerlo. Niets laat vermoeden dat het centrum zo dichtbij is. Er zijn werken in het Landschapspark de Merode, de grote dreef die we nemen wordt heraangelegd en we banjeren door de omgewoelde grond. Even verderop verrassen de eerste speelse houtfiguren ons. Kunstig gebeeldhouwd in enkele knoestige stammen van zieke bomen. Langs de dreef en paden die we nemen valt er nog meer te beleven. Naast houtsculpturen duiken er ook houten installaties op die uitnodigen om te klimmen en te klauteren. Of net om even op adem te komen. Het ‘gravinnekespad’ voor kinderen tot 10 jaar. Leuk voor jong en iets minder jong. Het doet me denken aan het Speelbos in Heverleebos nabij Sint-Joris -Weert. En die gravin? Daar hebben we het straks nog over!
Boswachtershuis
We belanden al snel bij het Boswachtershuis. Een plek vol gezelligheid en nostalgie. Tegen een spotprijs drink je hier nog een lokaal biertje, een warme choco (plus suikerwafel!) of smikkel je van een … bifi. Winter en (vooral) zomer is dit een populaire stek, want buiten jeugdherberg en café is dit ook de plek waar je kan ravotten in een echte speeltuin. Zelfs nu, hartje winter, leven er zich enkele kinderen naar hartenlust uit terwijl hun ouders geduldig staan te verkleumen. 
Kasteel de Merode en gemeentehuis
Na deze kleine tussenstop gaan we verder op stap. We naderen onverwacht snel het centrum van de metropool. Tussen akkers en bosrand spotten we al de sporthal en de bibliotheek van Westerlo. En doemen daar echt ook torenspitsen op tussen de bomen? Voor we het beseffen, staan we in de tuin van een rood bakstenen gebouw met zandstenen strepen en een massa torentjes. Het huidige gemeentehuis van Westerlo. Een echt kasteeltjen! Alhoewel, neem dat ‘echt’ met een korrel zout: het gebouw dateert uit het begin van de twintigste eeuw. Toen liet gravin Jeanne de Merode (1853- 1944) het optrekken. In neogotische stijl, het visitekaartje van architect Pierre Langerock.
Het ‘Nieuw Kasteel’ van gravin Jeanne de Merode
De gravin verhuisde rond 1912 van het familieslot een kilometer verderop (waar haar broer en neef de plak zwaaiden) naar de Tongerlodreef. Als dochter van een Merode en een van Arenberg, had ze genoeg zakgeld om een huisje voor zichzelf te laten bouwen. Oorspronkelijk wilde ze op haar eigendom bij Averbode een nieuwe woonst uit de grond stampen, maar een petitie van de Westerlose bevolking deed haar van mening veranderen. Jeanne de Merode was erg geliefd in het dorp. Ze tastte dus in haar portemonnee en kocht een lapje grond bij het dorpscentrum aan de Tongerlo- en Beeltjensdreef. Daar verrees haar eigen stulpje.
De buitenkant van het nieuwe kasteel zou geïnspireerd zijn door de 16de eeuwse Abdij van Tongerlo even verderop, de gravin was ook zeer gelovig. Ondanks de 16de eeuwse buitenkant, was het kasteel wel uitgerust met alle modern comfort: zo was er elektriciteit, centrale verwarming, er waren liften, toiletten en badkamers,… Een modieuze en exclusieve weelde die alleen de rijken zich konden permitteren in het begin van de twintigste eeuw. De gravin was ook een autofan: ze had twee Minerva’s (met chauffeur en mechanicien) tot haar beschikking. En natuurlijk was er ook een hele hofhouding voor het onderhoud van het domein.
En verder
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het kasteel in beslag genomen en diende het als lokaal hoofdkwartier van de nazi’s. De gravin verhuisde terug naar het familieslot even verderop aan de Gete en overleed er enkele maanden voor de bevrijding van België. Na haar dood erfden de Zwartzusters-Augustinessen het kasteel. Zij baatten er een tehuis voor bejaarde priesters uit. In 1973 kocht de gemeente Westerlo het kasteel en sindsdien dient het als gemeentehuis van Westerlo. Check die ruime inkomhal en de kapel als je er binnenkomt!
Langs de Grote Nete
Via het driehoekige marktplein van Westerlo met zijn eeuwenoude gerechtslinde en statige burgerwoningen wandelen we verder naar het laaggelegen natuurgebied bij de Grote Nete. Ter afwisseling volgen we hier na de rechte dreven in het bos de meanderende rivier. Bij de brug over de Nete ontdekken we ‘Het Trammeke‘, een oude mobiele dam die gebruikt werd als een soort sluis om het niveau van het water te regelen. Het erfgoedstuk zal waarschijnlijk gerestaureerd worden en, wie weet, wordt het binnenkort opnieuw in gebruik genomen?
Het gebied tussen de Grote Nete en de tuintjes van de woningen op de Grote Markt wordt het Riet genoemd. Het natuurgebied maakt ook deel uit van het Landschapspark de Merode. Naast de Grote Nete stroomt er hier nog een andere, kleine rivier, de Laak. Ik kan me voorstellen dat er bij veel neerslag in dit laagland al wel eens overstromingen moeten geweest zijn. Ook de plots opkomende nevel die langs het pad en over de omringende velden drijft, toont hoe vochtig het hier is. Maar tegelijkertijd lijken we in een geheimzinnig versluierd sprookjesland binnen te wandelen .
Kasteel de Merode
Die indruk wordt nog sterker als er plots aan onze rechterkant langs de Nete een schimmig silhouet van een gigantisch gebouw tussen de bomen opduikt. 
Nog even verder doorstappen en …het meest luisterrijke en statige complex van Westerlo verschijnt: het gigantische Kasteel de Merode, dat vanop de rivieroever maar gedeeltelijk zichtbaar is en dat teruggaat tot in de middeleeuwen.
Middeleeuwse waterburcht
Mogelijk was er hier al een versterkte nederzetting voor er in de 11de eeuw een eerste burcht werd opgetrokken. Drie eeuwen later werd de basis gelegd van het huidige kasteel door de de Heren van Wezemaal. Zij bouwden een waterburcht op een zandophoping in het moerasland bij de Grote Nete om de grenzen van het hertogdom te bewaken en te verdedigen. De donjon in ijzerzandsteen is het oudste deel van het kasteel (circa 1300) en deze woontoren is een van de grootste van het land (18,60 meter x 15,30 meter grondoppervlak). Met zijn muren van bijna drie meter dik vormde hij een verdedigingstoren om ‘u’ tegen te zeggen.
Uitbreiding en verfraaiing
Maar het Merodeslot is een mengsel van gebouwen uit verschillende periodes. Een groot deel van het kasteel en het landschapspark errond dateren uit de 16de eeuw. Dat geldt voor de binnenkoer, de zijvleugels en de vier hoektorens die er toen bijkwamen. Twee hoektorens dienden om het kasteel nog beter te versterken, de twee andere waren woontorens. Het erf met hoeve, stallen en dienstvertrekken voor het personeel en soldaten werd toegevoegd in de zestiende en zeventiende eeuw.
Maar het gebouw dat je nu ziet is vooral 18de eeuws. Net zoals de geometrische tuin, de majestueuze dreven en centrale vijver. Ook al werd er daarna in de 19de eeuw opnieuw aan gemorreld. De vochtige burcht van weleer evolueerde mee met de noden van de bewoners de Merode.
Familiekasteel de Merode
Vanaf de 15de eeuw was dit kasteel bijna aan één stuk door eigendom van de familie de Merode (met uitzondering van de periode rond de Franse Revolutie). Het was één van hun vele pied-à-terres in het huidige België. Op dit moment wonen Prins Simon de Merode (°1981) en zijn gezin in het kasteel, het domein is nog altijd privé-eigendom. Daarom is het kasteel ook niet toegankelijk voor het brede publiek. Maar ter gelegenheid van bepaalde culturele evenementen (zoals ‘Kerstmagie’, of openluchtmusicals) kan je het domein wel betreden.
Wij bewonderen het vanop de rustige rivierdijk in het groen langs de Grote Nete.
Familie de Merode-Westerloo, Prinsen de Merode
De familie de Merode is één van de 5 prinselijke families van de hoge Belgische adel. De familieleuze klinkt strijdend : “plus d’honneur que d’honneurs” ( ‘Meer eer dan eerbetoon’). In Everberg ging ik al eens wandelen in de buurt van een ander Merodekasteel. De tak van Merode-Westerloo is beter gekend onder de naam van Prinsen de Merode. Leden van de Merodefamilie waren in 19de en begin 20ste eeuw ook vaak burgemeester van Westerlo. Er is altijd een nauwe verbondenheid geweest tussen het dorp en de adellijke familie. Dat was al duidelijk in het verhaal over de keuze van de woonplaats van ‘het gravinneke’.
Maar onze wandeling loopt door, de avond begint te vallen. Wij benen langs het natuurgebied de Kwarekken en keren via de imposante stervormig aangelegde dreven uit de 18de eeuw terug naar ons beginpunt.
Het wordt avond en het Landschapspark de Merode is een baken van rust. Wandelen langs de wonderlijke kastelen in Westerlo is genieten van het landschap en verhalen uit vroegere tijden. Ondertussen herinnert de meanderende Nete me aan het aloude Panta rhei van Heracleitos: ‘Alles stroomt’. Ook al lijkt de tijd hier langs de kastelen van Westerlo soms stil te staan.
Praktische info
Een leuk belevingspad van zo’n 2 km voor kinderen van 3 tot 10 jaar. Met houten elementen die uitnodigen om te spelen, ontdekken, klimmen en klauteren. De naam verwijst naar gravin Jeanne de Merode, die in het nabijgelegen ‘Nieuw Kasteel’ woonde. Dat doet nu dienst als gemeentehuis, maar kinderen kunnen ook op ontdekkingstocht gaan in het kasteel en ervaren hoe de gravin er in het begin van de twintigste eeuw leefde (zieToerisme Westerlo)
Gravinnekespad – Boswachtershuis – Beeltjens Papedreef 1 Westerlo
Vele wandelaars en joggers genieten in het gebied de Beeltjens van de natuur. Vooral in het weekend kan het hier druk zijn (minder in de winter, toen wij er waren). Typisch aan de Beeltjens :de variatie aan naald- en loofbomen en het stervormige patroon van de dreven die Jean Philips Eugeen de Merode hier aanlegde in het begin van de 18de eeuw.
- Wandeling De kastelen van Westerlo (11,5 km)
Start bij Abdij van Tongerlo, Abdijstraat 40, Tongerlo. Volg 1 – 343 – 5 – 6 – 20 – 16 – 131 – 19 – 13 – 12 – 14 – 183 – 10 – 9 – 8 – 7 – 340 – 346 – 341 – 2 – 1.
Van de abdij van Tongerlo wandel je naar de twee kastelen van de prinselijke familie de Merode aan de rand van de dorpskern van Westerlo. De kronkelende oever
van de Grote Nete en de rechte bosdreven leiden je terug naar de abdij.
- Wandeling langs kastelen en water (7 km)
- Wandelen langs Grote Nete en Laak
- Of gewoonweg: wandelen in Westerlo.
Interessant in de buurt:
- pastorie van Westerlo
- abdij van Tongerlo
- abdij van Averbode
Ook leuk om te lezen
Wat super mooie omgeving, en vooral een prachtig kasteel.
Zeker, ik vond het kasteel aan de Grote Nete het mooist!
Wat een mooi artikel over onze Parel van de Kempen waar we zo trots op zijn en waar we met veel plezier wandelaars en fietsers verwelkomen.
Hey Kristel, voor mij was het een fijne kennismaking met een charmant natuurgebied!
Wat een leuke blog van een mooi stukje Kempen!
Dankjewel Sandra. Westerlo is een klein dorp, maar de natuur is er prachtig en het historisch verleden zorgt voor prachtige verhalen natuurlijk :)!