Windmolens? Misschien roept het woord reusachtige betonnen pijlers, slagschaduwen en een zoevend geluid op? Nee, dat soort windturbines, daar heb ik het niet over. Die probeer ik vooral te ontwijken. Wij gingen op zoek naar historische windmolens in de Vlaamse Ardennen. De reden? We logeerden er in eentje, in Maarkedal. En toen bleek dat er zomaar drie andere in de buurt stonden. Toen was het hek van de dam natuurlijk. Een geweldige motivatie ook om het prachtige Oost-Vlaamse landschap rond Maarkedal te verkennen. En, wandelend langs bucolische veldwegels, onbeschrijflijke panorama’s te ontdekken. Vier windmolens op een rij in de Vlaamse Ardennen dus. Mét wandeltips.
Molen Ter Slepe
Hierover hoef ik jullie niet veel meer te vertellen. Wij logeerden in dit artistieke vakantiehuis dat door kunstenaar-duizendpoot Piet Van Praet (1957- 2021) helemaal ingericht is als woonhuis. Want – hallo – een molenaar woonde eertijds niet IN de molen – de maalmachine- maar in een molenhuis ernaast of ertegenover. Er moest dus wel wat geknutseld worden voor deze molen bewoonbaar was. Het vroegere molenhuis was in de helft van de vorige eeuw al zo vervallen dat het werd afgebroken.
Korenwindmolen
Ter Slepe is een korenmolen uit de 18de eeuw. Nauwkeuriger: de eerste molen Ter Slepe was een houten exemplaar. De huidige stenen molen verving hem rond 1830. Van Ter Slepe blijft alleen de romp over, hij heeft geen wieken meer. Die zijn neergebliksemd in de jaren ’30 van de vorige eeuw. En zelfs toen hij nog wieken had, was Ter Slepe -zoals de naam het zegt- niet bij de ‘rappen’: door zijn locatie halverwege de helling, ving hij minder wind en sleepten de wieken maar wat aan.
Wandelen tussen molens
Desalniettemin is het vandaag nog altijd een mooi bouwwerk (mede dankzij de restauratie) en vanop het terras achter de molen heb je een zalig uitzicht op de omliggende velden. Van bij Ter Slepe kun je met wat geluk (en arendsogen of een goeie bril) ook de houten Bossenaarmolen aan de noordoostelijke einder zien staan. Ter Slepe is bovendien een goeie uitvalsbasis om wandelingen te maken naar zijn broertjes Molen Ter Hengst (een boogscheut daarvandaan – hij werkt nog echt!) en MolenTen Kruissen (die er jammer genoeg heel wat minder goed uitziet). Check de wandeltips hieronder.
Adres molen Ter Slepe: Weitstraat 4 Maarkedal (Nukerke)
Molen Ter Hengst
Vlakbij Ter Slepe bevindt zich één van de weinige molens in de streek die nog effectief in werking is. Niet dat hij ‘professioneel ‘draait. Rendabel is zo’n molen allang niet meer. Maar één keer per week, op zondag, is er hier terug actie te beleven. En kan je met wat gemalen bloem naar huis terugkeren. Liet ik me vertellen. Want wij wandelden op een doordeweekse dag naar Ter Hengst en kunnen er dus niet van meespreken. De molen was afgesloten, de omheining rond het complex maakte het onmogelijk om er vlakbij te komen. Maar het zicht alleen al was de de moeite! En, aangezien een molen nooit in de put staat, …die panorama’s onderweg!Super!
Wandelen naar Ter Hengst
In plaats van rechtstreeks naar het smalle toegangswegeltje tussen twee huizen in de Ommegangstraat te rijden, is het zo veel fijner om via de glooiende velden achter Ter Slepe naar Ter Hengst te wandelen. Via het knooppuntennetwerk heb je zo een weg uitgestippeld: van knooppunt 90 naar 89 en 88 bijvoorbeeld – en daar neem je een veldwegel tot bij de molen. Terug via 55 -86 -88 en dan heb je een ontspannende wandeling van 5 km achter de kiezen. Met een massa visuele traktaties onderweg voor wie van natuur en landschap houdt.
Op de website van de molen vind je trouwens nog een aantal wandeltips.
Wieken op de Waaiberg (nu: Wagenberg)
Molen Ter Hengst is net als Ter Slepe een stenen korenmolen. Als je hem ziet, kan je je perfect inbeelden hoe Ter Slepe er in vol ornaat moet uitgezien hebben. Ter Hengst heeft immers nog zijn wieken. Qua leeftijd zijn beide molens ook te vergelijken. Maar de site van Ter Hengst, de Waaienberg (what’s in a name), is al veel langer een molensite. Waaien deed het immers alsof alle duivels in de hel ontketend waren, hier op die hoogte van een dikke 100 meter boven de zeespiegel.
Geschiedenis van Ter Hengst
Niet verwonderlijk dus dat hier al in de 13de eeuw (!) een houten molen op staak stond. Later kwamen daar een molenaarshuis én hoeve bij. Door de eeuwen heen volgden de houten molens elkaar op en wisselden ze ook van eigenaar. Voor Ter Hengst was dat rond 1500 de abdij van Ename, daarna had de heer van Oudenaarde de molen in eigendom. Handige bron van inkomsten natuurlijk in een streek waar iedereen graan teelde (en teelt). Tenslotte werd de molen vererfd binnen molenaarsfamilies. Halfweg de 19de eeuw vernietigde een blikseminslag de molen – het lot van een heleboel soortgenoten, als ik de verhalen lees. Ter Hengst werd toen vervangen door een stenen grondexemplaar i.p.v. een staakmolen. De bakstenen voor de muren werden zelfs ter plekke gebakken. Tot 1949 was de molen elke dag in werking.
De in 1960 beschermde molen Ter Hengst is zo’n 20 jaar geleden gerenoveerd. Aan de straatkant kan je hem echter vreemd genoeg nauwelijks zien. Het groen en het gerestaureerde hoevecomplex, bakhuis en molenaarshuis verhullen het monument. Kom je vanuit de velden, dan zie je hem des te beter. Van hieruit kan je ook weer in de verte de Bossenaarmolen ontwaren, die verderop in het noordoosten op een heuvel staat te wenken.
Adres molen Ter Hengst: Ommegangstraat 52 Maarkedal (Nukerke)
Ten Kruissensmolen
Wil je in de familie van de stenen korenwindmolens blijven, dan wandel je van bij Ter Hengst de Ommegangstraat verder af richting Rijksweg. Voor je op het kruispunt komt, bespeur je aan de rechterkant -tussen bouwsels en uit de kluiten gewassen struiken – nog een molenromp. Dit is de molen “Ter Kruissens”. Zijn naam verwijst naar zijn ligging bovenop de “Cruys bergh” of “Mons de la Cruche”.
Ook dit was al heel lang een molensite, tel maar fluks 600 jaar terug en check de eigendommenlijst van de heer van Etikhove. De huidige stenen molen dateert waarschijnlijk ook van rond 1830, zoals Ter Hengst en Ter Slepe. In de jaren 1920 raakten de wieken definitief beschadigd door een storm en vlak na WO II kwam er een industriële maalderij in de Ommegangstraat nr 4. Vanaf de jaren ’60 werd de molenromp als woonhuis ingericht en gebruikt, alhoewel errond nog verschillende molenaarshuizen staan. (Rijksweg nr 201,203,187 )
De molen ziet er nu wat triest uit. De verf bladdert af, struikgewas overwoekert de muren, het dak is vervallen, de eens zo fiere windwijzer met de initialen van de vroegere eigenaar op het koperen vlaggetje hangt scheef. Zeker in vergelijking met de stralende Ter Hengst is het contrast groot. Maar misschien wacht Ten Kruissens ook nog een mooie herbestemming?
Feit is dat je je na dit deprimerende verhaal met plezier haast naar een pareltje: de Bossenaarmolen die fier op de Bossenaarkouter de omgeving overschouwt.
Adres molen Ten Kruissens: Ommegangstraat 4 Maarkedal
Nieuwe Bossenaarmolen
De Bossenaarmolen bevindt zich een stuk verderop. Maar voor de noeste die-hard wandelaar is de route ook nog te voet haalbaar van bij Ter Slepe. Voor de anderen: start gewoon in Maarkedal-centrum en wandel dan via knooppunten naar de molen toe. Je vertrekt dan bij wandelknooppunt 60 en gaat via 75 naar 71. De Nieuwe Bossenaar ligt tussen 72 en 83, bij het kruispunt van de Bossenaerstraat en de Bovenstraat. Leuke route: daal bij de molen af richting 84 maar sla dan de beroemde Taaienberg (Ronde van Vlaanderen) in die je -gelukkig naar beneden – volgt. Kies daar het idyllische Hollebeekpad om naar het dorpscentrum terug te keren. En drink iets in de Zwarten Engel. Zalig!
De Bossenaar ligt ook op de Z+wandelroute die door de provincie is uitgestippeld. Een erg mooie landelijke route, met onderweg niet alleen de mooiste vergezichten, maar ook 4 kunstzinnige zitplaatsen ontworpen door lokaal talent.
Nieuwe en/of oude molen?
Een beetje verwarrend is het wel, het verhaal van die ‘nieuwe ‘ Bossenaar. Enerzijds is deze plek op de Bossenaerekouter een oude molensite in Maarkedal. Er stond al sinds de 16de eeuw een houten korenwindmolen. In 1939 werd hij echter … afgebroken.
Hoe zit het dan met de molen die er nu staat? Dat is een houten staakmolen van hetzelfde type, maar hij is gewoonweg overgebracht uit Impe (Lede). Daar stond er al van in 1400 een houten molen. De Tukmolen kreeg zijn naam van de Tucswer-molenaarsfamilie die de molen van 1425 tot 1571 pachtte en uitbaatte. Na zovele jaren kon de molen wel wat opfrissing gebruiken in 1763 en toen werd hij herbouwd. Daarna bleef hij opnieuw 150 jaren in handen van eenzelfde molenaarsfamilie (Impens). In 1956 stopte de laatste molenaarstelg met malen. De molen raakte in verval maar werd in 1979 beschermd. Uiteindelijk verhuisde men hem van Impe naar de site van de verdwenen Bossenaarmolen in Maarkedal. Daar werd hij gereconstrueerd en kreeg hij in 1996 een plek, iets lager dan de oorspronkelijke Bossenaarmolen. Of hoe de Tukmolen uit Lede de Nieuwe Bossenaarmolen in Maarkedal werd.
Ook dit is ondertussen een beschermd monument (sinds
Adres Bossenaarmolen: Bossenaarstraat, eventjes verder dan de kruising met de Bovenstraat Maarkedal (Etikhove)
Conclusie:
Deze uithoek van Oost-Vlaanderen bulkt van de molens. Daar heeft het heuvelende landschap en het landelijke karakter van de streek natuurlijk veel mee te maken. En misschien heeft de perifere ligging er mee voor gezorgd dat heel wat van deze molens ook bewaard bleven. Ondanks het feit dat ze door de technologische evolutie niet meer rendabel waren in de twintigste eeuw.
Rond 1800 waren er in de streek rond Oudenaarde alleen al zo’n 115 actieve windmolens. Vandaag zijn er in de Vlaamse Ardennen nog een tiental overgebleven. Waarvan er eentje in Maarkedal te vinden is. In de buurt van drie gepensioneerde soortgenoten. Checken die boel!
Ook leuk om te lezen:
Wat is het daar toch mooi. De molenroute, weer iets om te onthouden. Die oude molens hebben toch echt iets. En ze zijn allen zo verschillend.
Geef mij die weidse landschappen en dan nog een molen of twee en ik ben gelukkig 😄!
Een aanrader is zeker ook de wandelroute van de Rooigemsebeek die je o.a. naar het schilderachtige Mullem en langs de Schietsjampettermolen voert 🙂
https://www.visitvlaamseardennen.be/wandelen-langs-de-rooigemsebeek
(wandelpaden in doorgroeitegels, rietveld en wachtbekken zijn eind jaren ’90 door mijn collega’s aangelegd)
O dat lijkt me fantastisch! Zijn jullie er geweest?
De wandeling al een twee keer gedaan, maar nog voor Maya er was dus is al even geleden 😉 Omgeving van Mullem eind juni nog gedaan voor een door collega uitgestippelde wandeling nav pensionering andere collega (kwestie van toch op een fijne manier afscheid te kunnen nemen die coronaproof was, net prachtig weer dus was heerlijk om daar een namiddag rond te waren, herinneringen op te halen en toch te kunnen afsluiten met een drankje op een terras)
O was dat daar? Ik herinner het me van je IG!
Bedankt voor de leuke tip!
niet op de wandelroute maar wel in de omgeving loopt nog tot oktober ook een kunstproject: https://www.pass2021.be/
😲Leuk!!!🤩
Nederland is een land van windmolens maar Oost-Vlaanderen kan er dus ook wel wat van.
Ja, ik had geen idee eigenlijk 🤷🏻♀️😄